Dioscorides, Pionier der Geneeskunde en Kruidenwetenschap

Dioscorides was een grootheid in de geneeskunde omdat hij een zeer belangrijk boek heeft geschreven wat minstens 1500 jaar lang het belangrijkste geneeskundige handboek was. Hippocrates mag dan als belangrijkste grondlegger van de geneeskunde worden beschouwd, artsen gebruikten tot ver in de 17e eeuw vooral het werk van Dioscorides. Daarna werden zijn werken gebruikt als bronmateriaal voor nieuw te schrijven boeken. Let op! Dit artikel is geschreven vanuit de persoonlijke visie van de auteur en bevat mogelijk informatie die niet wetenschappelijk onderbouwd is en/of aansluit bij de algemene zienswijze.

Inhoud:

• In Turkije geboren Griekse Romein
• Chirurg onder keizer Nero
• De Materia Medica
• Wetenschappelijke methode
• Het succes van Dioscorides

In Turkije geboren Griekse Romein

Pedanius Dioscorides was een Griek uit het oude Griekenland, het land waar de moderne Europese beschaving begonnen is. Eigenlijk was hij geboren in wat nu Turkije heet maar dat viel destijds onder Grieks bewind. De Grieken hadden hoogstaande wetenschappers, waarvan Dioscorides er één was. Hij was een farmaceut, natuurkundige en botanicus. Hij heeft zich gespecialiseerd in medicinale planten. Zijn medische kruidenkennis heeft hij weergegeven in het boek De Materia Medica, waarin hij de geneeskracht van ruim 1000 planten, dierlijke producten en mineralen beschrijft. Hij heeft ruim 4700 geneeskundige toepassingen onderzocht en beschreven. Ter vergelijking: in de werken van Hippocrates, de grondlegger van de moderne geneeskunde, staan slechts 130 medicinale substanties beschreven.

Chirurg onder keizer Nero

Dioscorides was een legerchirurg onder keizer Nero. Hij leefde in de eerste eeuw, ongeveer van het jaar 40 tot 90. Tussen 50 en 70 schreef hij zijn geneeskrachtige kruidenboek in vijf delen waardoor iedere kruidendeskundige zijn naam vandaag de dag kent. Boeken werden in zijn tijd overgeschreven om het te dupliceren. Het door hemzelf geschreven boek is niet bewaard gebleven; de oudste kopie stamt uit de zesde eeuw.

De Materia Medica

De Materia medica betekent letterlijk: ´Over de medische materialen´. Eigenlijk is een betere vertaling: ´Over de geneesmiddelen´. In het boek voegt hij de medicinale kruidenkennis van alle antieke culturen van het Middellandse Zeegebied samen. Tekenend is dat vele boeken van de antieke Romeinen en Grieken werden herontdekt in de Renaissance, maar niet het boek van Dioscorides; dat is 1500 jaar lang gebruikt als meest belangrijke geschreven bron voor de geneeskunde. Daarnaast schreef Dioscorides op zijn minst nog een boek over geneeskunde: ´Over de eenvoudige geneeskruiden´. Andere boeken die aan hem worden toegeschreven staan ter discussie; het is niet 100% zeker of Dioscorides ze werkelijk schreef.

Wetenschappelijke methode

Voor de beschrijving van zijn geneesmiddelen maakte Dioscorides gebruik van een duidelijke en overzichtelijke methode. Ten eerste heeft hij de kruiden op alfabetische volgorde gezet. Voor zijn tijd was men gewend bepaalde groepen kruiden samen te beschrijven. De alfabetische volgorde is een kenmerk van wetenschappelijke werken op alle terreinen geworden. Ten tweede beschreef hij elk kruid aan de hand van vaste categorieën. Elke geneesplant begon met de naam en synoniemen. Vervolgens werkte hij de volgende categorieën af: Herkomst, botanische beschrijving, bereiding, toepassing, bewaarvoorschrift en hoe je valse plantdelen van echte kunt onderscheiden. Dat laatste is een frappant gegeven wat in het heden nog steeds gebeurt. Tegenwoordig kun je op internet goedkopere varianten van medicijnen kopen. Medicijnen zijn namelijk erg duur en worden daarom nagemaakt. Kruiden kunnen eveneens erg duur zijn. Een kilo saffraan behield door de eeuwen heen hoge waarde; soms was het duurder dan goud en soms goedkoper. Er zijn talloze kruiden die in gewicht duurder zijn dan goud, bijvoorbeeld Cordyceps.

Het succes van Dioscorides

Dioscorides hanteerde een wetenschappelijke methode. De werkingen die hij beschreef had hij getest op personen. Hij schreef niets zomaar over van voorgangers. Daarnaast groepeerde hij kruiden die voor bepaalde doelen goed waren. Dat de methodiek die hij hanteerde veel mensen hebben geïnspireerd waardoor het nog anderhalf millennium, lang een toonaangevend boek kon blijven, zegt veel over het succes van zijn wetenschappelijke aanpak. Zijn boeken werden zelfs in China gelezen want boeken uit de Chinese geneeskunde die na Dioscorides´ boek zijn geschreven hebben dezelfde indeling als het boek van de Griekse arts. Dat geeft aan hoe wijd zijn invloed was. Het leeuwendeel van de medicinale werkzaamheden die Dioscorides beschrijft worden in onze moderne tijd met succes nog steeds toegepast. Tegenwoordig is de medische wetenschap verdeeld in een regulier en alternatief deel. De reguliere geneeskunde wordt op de universiteit onderwezen en het alternatieve deel is de natuurgeneeswijze. Hieronder valt de fytotherapie welke geheel op wetenschappelijke onderzoeken is gestoeld. Het werk van Dioscorides valt tegenwoordig onder de fytotherapie.

Lees verder

• Rembert Dodoens, baanbrekende kruidenwetenschapper