De geneeskracht van veenbes of cranberry

Veenbessen zijn in Nederland beter bekend onder de naam cranberries. De veenbes groeit met name op Terschelling waar ooit een vat veenbessen wat overkwam uit de V.S, is aangespoeld. Deze is in de duinen omgekeerd door jutters. Dat heeft vervolgens geleid tot een gezonde populatie veenbesstruiken op het Waddeneiland. Veenbessen hebben sterke geneeskracht tegen blaasontstekingen. Let op! Dit artikel is geschreven vanuit de persoonlijke visie van de auteur en bevat mogelijk informatie die niet wetenschappelijk onderbouwd is en/of aansluit bij de algemene zienswijze.

Inhoud:

• Naamgeving veenbessen
• Veenbes bij de Indianen
• Veenbes tijdens de koloniale tijd
• Veenbes vanaf 19e eeuw tot nu
• Werkzame stoffen veenbes
• Veenbessen bij blaasontsteking
• Overige medicinale werkingen veenbessen
• Eettips veenbessen
• Raadpleeg een fytotherapeut

Naamgeving veenbessen

De plantennamen zijn allemaal in het Latijn zodat mensen die planten gebruiken in de hele wereld het over dezelfde plant hebben. De Latijnse naam van het veenbessenstruikje is Vaccinium Macrocarpon. Vaccinium is afgeleid van ´bacca´ wat bes beduidt en ´vacca´ wat ´koe´ betekent. Alle groenblijvende bessenstruiken hebben deze Latijnse naam gegeven omdat de Grieken zagen dat hun koeien zeer veel van blauwe bosbessen hielden. Macrocarpon is Grieks voor ´Groot fruit´. Het Nederlands kent enkele alternatieve namen voor de bes: Veenbes, Noord Amerikaanse veenbes, Grote veenbes, Moerasbes, Kraanvogelbes, Stuiterbessen en Cranberry. In het Engels wordt de plant cranberry genoemd wat een afgeleide is van ´crane bird´, oftewel kraanvogel. De bloesem van deze struik lijkt enigszins op een kraanvogel.

Veenbes bij de Indianen

Noord-Amerikaanse Indianen in Massachusets noemen de cranberry ´ibimi´ wat ´bittere bes´ betekent. Ze hadden diverse medicinale werkingen van de veenbes onderzocht, welke later door wetenschappelijke bevindingen is bevestigd. De Indianen behandelden urineweginfecties ermee. Daarnaast maakten ze er een zalf van die ze gebruikten als ze geraakt waren met een giftige pijl; de cranberries onttrekken het gif uit de wond. Vlees bedekten ze met cranberries zodat dit langer vers gehouden kon worden. De Indianen droogden de bessen voor tijdens koude wintermaanden; dan had men in die maanden toch nog genoeg vitaminen. Ze werden in koeken gedaan, in hertenvet bewaard of gedroogde veenbessen werden op ahornsiroop gezet door de Indianen.

Veenbes tijdens de koloniale tijd

Veenbes werd door uit Europa afkomstige kolonisten ontdekt. Men begon er veenbessentaart van te maken en men bereidde een zoetige saus voor bij een warme maaltijd. Schepen die terug voeren naar Europa namen altijd veenbessen mee omdat ze veel vitamine C bevatten; zo voorkwam men het ontstaan van scheurbuik, wat in de eeuwen voor de Amerikaanse kolonisatie een gevreesde en dodelijke ziekte was tijdens lange zeereizen. Amerikaanse vrouwen maakten gebruik van veenbessensap tegen blaasontsteking. In dat geval werd de veenbes gemengd met meer zoete vruchten. De veenbes is namelijk vrij zuur. Je kunt cranberries mixen met zoete banaan, appel, kiwi, granaatappel, sinaasappel of druiven om de zure smaak op te heffen.

Veenbes vanaf 19e eeuw tot nu

In 1840 bevestigden Duitse artsen de volkskennis dat veenbessen een goed middel waren tegen blaasinfecties. Vanaf de jaren 20 van de 20e eeuw werd bij wetenschappers bekend dat veenbessen de urine aanzuren waardoor ziekmakende bacteriën die van een alkalische omgeving houden geen kans meer krijgen. Meer recent bleek dat proanthocyanidinen zich blijvend vasthechten aan de blaaswand, waardoor ziektekiemen in de vorm van bacteriën die zich daar willen vasthechten geen plek meer hebben om kolonies te stichten en zich voort te planten. Dubbelblinde studies tonen aan dat wanneer mensen slechts 300 ml veenbessensap (anderhalf glas) drinken na 4 tot 8 weken bij tweederde van de mensen blaasinfecties zijn genezen en bij iedereen de bacteriekolonie aanmerkelijk is terug gedrongen.

Werkzame stoffen veenbes

Veenbessen worden geoogst in de herfst. In de veenbes zitten Catechinen of Oligomere Proanthocyaniden (OPC´s). Daarnaast bevat het een reeks aan krachtige werkende flavonoïden: anthocyanidinen, flavanolen en flavonolen zoals hyperoside, isoquercitrine, quercetine en avicularine, de organische zuren hippuronzuur, appelzuur, kininezuur, benzoëzuur, glucuronzuur, oxaalzuur en citroenzuur, pectine en de natuurlijke suikers fructose en D-mannose. In minder belangrijke mate bevat de veenbes triterpeenzuren, chlorogeenzuur, leptosine, alkaloïden, de vitaminen B1, B2, B3, B5, B6, C, E, betacaroteen, luteïne en xanthine, de mineralen ijzer, magnesium, mangaan, zink, seleen en kalium, eugenol, alfaterpineol en lectinen.

Veenbessen bij blaasontsteking

De veenbes is een plantaardig antibioticum voor de blaas en urinewegen. Daarvoor zijn een reeks aan stoffen werkzaam die elkaar versterking geven in hun werking. Dat wordt synergetische werking genoemd. De stoffen worden in de urine afgevoerd waardoor ontsmettende werking in de blaas plaatsvindt. Het werkt ook geneeskrachtig voor de nieren en prostaat. Daarnaast helpt het voor seksueel actieve vrouwen bij preventie van blaasontsteking. Door deze medicinale werkingen kan een fytotherapeut veenbessen voorschrijven bij de volgende indicaties:

• Benigne prostaathypertrofie of vergrote prostaat. Goedaardige prostaatvergroting die door onvolledig kunnen plassen infectieziekten in de blaas kan veroorzaken.
• Preventie honeymoon-cystitis of blaasontsteking bij seksueel actieve vrouwen,
• Preventie herhaalde blaasontsteking bij vooral oudere vrouwen met verzwakte weerstand en diabetici,
• Preventie van blaasontsteking bij post menopauzale vrouwen die door de oestrogeendaling dunnere slijmvliezen krijgen en daardoor gevoeliger zijn voor infecties.
• Preventie van blaasontsteking bij mensen met katheter, ruggemergblessures en chronische urineweginfecties. Bij 90% van de gevallen wordt brandende of stekende pijn tijdens plassen verminderd, verdwijnt vervelende aandrang en wordt de plasfrequentie verlaagd.
• Acute blaasontsteking, de branderigheid en het in kleine beetjes moeten plassen worden al een paar uur na inname van de bessen tijdens een acute blaasontsteking verminderd.

Overige medicinale werkingen veenbessen

• Omdat deze bes de urine zuurder maakt worden nierstenen opgelost,
• Daar het de urine zuurder maakt verdwijnt de ammoniakachtige geur van urine en werkt het ontgeurend,
• Doordat het vitamine C bevat, werkt het preventief bij scheurbuik,
• Vitamine C en de flavonoïden versterken het immuunsysteem.
• Anthocyanidinen en flavonoïden zorgen voor een preventieve werking bij staar of maculadegeneratie, een ziekte die vooral bij diabetici voorkomt.

Eettips veenbessen

Cranberrysaus met gebakken camembert is inmiddels een klassieke vegetarische lekkernij. Cranberries kunnen prima meedoen in een vruchtensmoothie maar het is wel goed om deze aan te vullen met wat zoetere vruchten. De friszure smaak van cranberries leent zich niet perfect om als snackfruit te dienen maar het kan toch geen kwaad het af en toe te proberen in combinatie met wat zoeter fruit. Wanneer je cranberries plet en prakt en vervolgens mengt met gedroogde, geraspte kokos en honing dan verkrijg je een lekkere, zoete saus die geschikt is als broodbeleg, over een pannenkoek, als saus bij zelf gemaakt roomijs of als zoete toevoeging in een zelf gemaakte muesli. Je kunt daarnaast veenbessen gebruiken om jam, gelei of compote mee te maken.

Raadpleeg een fytotherapeut

Wie veenbes als geneeskrachtig middel wilt gebruiken wordt aangeraden een consult te nemen bij een fytotherapeut. Veenbesextracten en medicijnen in de vorm van moedertincturen, poeders, nebulisaat, vloeibaar extract, zalf, crème en capsules dienen alleen op voorschrift van bevoegden gebruikt te worden. Een fytotherapeut kan je daarover meer vertellen net als over de eventuele bijwerkingen en interacties met andere medicijnen of kruiden. Daarnaast bestaan er heilzame combinaties met kruiden. Alle in dit artikel genoemde medicinale werkingen van dit geneeskruid zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek en komen uit het Groot Handboek Geneeskrachtige Planten van Geert Verhelst, een standaardwerk op het gebied van genezende planten. Het boek wordt gebruikt in de fytotherapie.

Lees verder

• De geneeskracht van kersen
• De geneeskracht van nectarines
• De geneeskracht van zuurzak en zuurzakbladeren
• De geneeskracht van mandarijn