Leven niet zonder risico

Rampscenario’s bezorgen velen van ons angstgevoelens en maken ons soms overdreven voorzichtig. Anderen worden juist cynisch en onverschillig. Maar zonder de bereidheid om risico's te nemen, zou er geen innovatie zijn, moed en uitdaging zouden definitief tot het verleden behoren. Moeten mensen daarom misschien beter leren omgaan met risico's?

Al bij onze geboorte lopen we risico

Het begint al bij onze geboorte. Want een zwangerschap op zich geldt tegenwoordig al als risico. Er kan immers zoveel mis gaan! De moeders worden steeds ouder, het risico op een miskraam of een kind met een handicap neemt toe. Is het niet sowieso een uitermate storingsgevoelige aangelegenheid, als vaderlijke en moederlijke chromosomen met elkaar versmelten? Pure waaghalzerij, wordt wel eens spottend en lacherig beweerd.

Risico: meer dan waarschijnlijke schade

Maar niet alleen het ontstaan van het leven kan riskant zijn, het leven zelf draagt ook vele risico’s in zich. Oké, het was zelfs de vroege homo sapiens al duidelijk wat hij op het spel zette als hij op mammoetjacht ging. Maar tegenwoordig wordt onder "risico" meer begrepen dan alleen de waarschijnlijkheid van schade. Was de maatschappij vroeger nog redelijk te overzien, tegenwoordig zijn risico's onberekenbaar. Onze moderne “netwerkmaatschappij” staat bol van complexiteit en onzekerheden. Hoe meer ontwikkeld een samenleving is, hoe groter de risico's waarmee zij heeft af te rekenen. Kortom, we zijn een 'risicomaatschappij ' geworden.

Wat verstaan we onder een risicomaatschappij?

De term risicomaatschappij komt op naam van de Duitse socioloog Ulrich Beck die het woord in 1986 bedacht in zijn gelijknamige boek. Beck stelde zich op het standpunt dat de wereld zich op een kantelpunt bevindt omdat de moderne welvaartsmaatschappij systematisch risico’s produceert. Voortaan moeten we ons meer dan ooit bekommeren om de problemen die een direct gevolg zijn van technologische en economische ontwikkelingen zelf. Meer aandacht dus voor de keerzijde van de medaille, meer aandacht voor de bijwerkingen dan voor de therapie.

Vrijwel gelijktijdig met de publicatie van het boek van Beck, voltrok zich in april 1986 een nucleaire ramp in de kerncentrale van Tsjernobyl. Het tot dan toe zwaarste ongeval in een kerncentrale, die heel Europa in een soort shocktoestand verplaatste. Een bizarre samenloop van omstandigheden die de wereld wel met de neus op de feiten drukte. De grootste dreiging van dit moment, gaat na Fukushima sowieso van kerncentrales uit.

Gevaren en risico's volgens zich in snel tempo op

Inderdaad schijnen gevaren en risico’s de afgelopen decennia altijd en overal op de loer te liggen. Nauwelijks waren we van de eerste schrik van Tsjernobyl eind 1986 bekomen of een gigantische chemische opslagplaats van Sandoz aan de Rijn ging in vlammen op. Het voorval werd gevolgd door zaken als:

• zure regen en afstervende bossen;
• de angst voor HIV en andere nieuwe virussen zoals BSE, SARS, de vogelgriep en varkensgriep;
• het gat in de ozonlaag;
• het smelten van de gletsjers;
• de financiële crisis;
• de gruwels van genetische manipulatie.

De opwarming van de aarde wordt door onderzoekers in elke nieuw IPCC-rapport (Intergovernmental Panel on Climate Change) met zwartere kleuren geschreven, waarbij we ons steeds weer kunnen troosten met de gedachte dat niet wij, maar onze nakomelingen met de ergste gevolgen rekening moeten houden.

Eén troost: de meeste ongelukken gebeuren in huis

Wie rondkijkt op blogs, kranten leest, televisie kijkt, die heeft al langer de indruk dat we leven in de meest gevaarlijke van alle tijden. Tegen die dagelijkse achtergrondruis van door de media verspreide angsten is er dan ook nog de eigen angst:

• leef ik wel veilig? Loert er immers niet achter elke boom een zedendelinquent?
• eet ik wel gezond en evenwichtig?
• hoe staat het met mijn hart- of kankerrisico?
• moet ik beginnen met krachttraining omdat ik anders het risico loop aan spierkracht in te boeten?

Eén troost hebben we, de meeste ongelukken gebeuren kennelijk nog altijd in huis.

Preventie moet risico’s verminderen

Intellectuelen, politici en beroemdheden, ze gelden pas dán als “verantwoordingsbewust” als ze maar meer verbodsbepalingen en meer regels vragen. Het toverwoord daarbij is preventie:

• we dragen straks allemaal een helm tijdens het fietsen;
• we roken alleen in de rookkamer of helemaal niet;
• we houden ons bij het eten aan “maximaal 5 maal per dag”;
• en vervoeren onze nakomelingen zelfs dán nog in het kinderzitje, als ze bijna de tienerstatus bezitten.

Toegegeven, moed kan niet worden opgelegd. En men kan het niemand kwalijk nemen als hij of zij niet buiten de massa wil staan. Maar wat we wél met zijn allen nodig hebben, is het vermogen om met de altijd aanwezige risico’s zodanig om te gaan dat ze niet ons leven gaan beheersen.