Cognitieve dissonantie en het streven naar geluk
Cognitieve dissonanties kunnen stress veroorzaken. Het verminderen of wegnemen van (de oorzaken van) cognitieve dissonanties in je leven kunnen je geluksgevoel verhogen.
Inhoudsopgave
Cognitieve dissonantie
Cognitieve dissonantie is een begrip uit de psychologie, eerst opgeworpen door Leo Festinger in 1957. Mensen ervaren cognitieve dissonantie wanneer verschillende overtuigingen, houdingen of handelingen niet overeen kunnen komen met elkaar. Het klassieke voorbeeld is dat van een roker. Rokers weten dat roken ongezond is, en dat de kans dat ze longkanker ontwikkelen sterk toeneemt. Toch overtuigen rokers zichzelf ook van de voordelen van roken: ze worden ontspannen bij het opsteken van een sigaret of proberen anderen (maar vooral zichzelf) ervan te overtuigen dat je van zoveel dingen kanker kan krijgen, en dat een sigaret meer of minder het verschil niet zal maken.
De aanwezigheid van (overmatig veel) cognitieve dissonanties kunnen mensen een onaangenaam gevoel geven of in extremis leiden tot slapeloosheid of zelfs depressie. Het onaangenaam gevoel is het gevolg van de spanning tussen twee verschillende overtuigingen die een persoon heeft. Een roker wéét dat roken kanker veroorzaakt, maar wéét ook dat hij verslaafd is aan de sigaret en dat stoppen een grote inspanning vereist. Maar diezelfde roker wil eigenlijk, net zoals iedereen, een lang, gelukkig en gezond leven leiden, en beseft dat het roken botst met die droom of hoop. De twee overtuigingen (lang en gelukkig willen leven versus roken) botsen en veroorzaken stress.
Spanningen verminderen
Om de stress veroorzaakt door cognitieve dissonantie te verminderen zijn er verschillende technieken voor handen. De moeilijkste, maar meest effectieve, is het opheffen van een bestaande dissonantie. Een roker die stress ervaart omwille van het gezondheidsrisico kan die stress best verminderen door te stoppen met roken, en zo één van de twee botsende opinies weg te nemen. Dat is echter een grote stap, in praktijk zullen mensen die cognitieve dissonantie ervaren eerder zoeken naar 'coping mechanismen'. De roker probeert te minderen met roken in plaats van te stoppen, of overtuigt zichzelf (en anderen) ervan dat als ze niet aan sigaretten zullen sterven, ze wel van iets anders kanker zullen krijgen.
Geluksgevoel vergroten
De meeste mensen worden dagelijks geconfronteerd met grote en kleine cognitieve dissonanties. Iemand die bezorgd is om het milieu wil de milieuvriendelijkste producten kopen... tot in de winkel zélf de prijs doorslaggevend wordt, ten koste van de milieuzorg. Medewerkers in media- of entertainmentindustrie ondervinden soms een conflict tussen hun eigen overtuigingen (hun utopie, hoe de ideale wereld eruit zou moeten zien) en het werkelijke cultuurproduct waaraan ze meewerken, maar zelf weinig of geen vat op hebben. Automobilisten weten dat autorijden vervuilend is, maar zien geen alternatieven die hun sterke nood aan (individueel) transport even goed kunnen inlossen.
Om een groter geluksgevoel te bereiken, kan het helpen het aantal cognitieve dissonanties in je eigen leven te herkennen en identificeren. Dat is zeer persoonlijk, en dissonanties kunnen zich op vele vlakken voordoen. Er kunnen conflicten zijn tussen twee verschillende gedachten (een streng gelovig iemand die overspel pleegt of wil echtscheiden, bijvoorbeeld); maar ook tussen een gedachtegang en de uiteindelijke handelingen van een persoon (iemand die om dieren geeft, maar wel een pelsjas draagt 'omdat die zo lekker warm is', bijvoorbeeld).
Als je erin slaagt voor jezelf te bepalen welke inconsistenties er zitten in je gedachtegang en handelingen, is het belangrijk op een goede manier daarmee aan de slag te gaan. Je kan voor jezelf bepalen welke overtuiging belangrijker is (is je geloof belangrijker, of vind je het belangrijker dat mensen kunnen scheiden van elkaar?) en daarin moet je een knoop doorhakken. In het ideale geval neem je de inconsistentie die de oorzaak is van je cognitieve dissonantie (en dus van je stress, je gevoel van onbehagen) weg. Vind je de natuur beschermen belangrijk? Stop dan met vlees eten en zoek duurzame alternatieven waar je je goed bij voelt. Wil je oud worden? Dan stop je best met roken.
Hoe minder cognitieve dissonanties je als mens ervaart, hoe minder die je gemoed zullen kunnen bepalen en hoe gelukkiger je kan worden in je eigen (geloofs- of levens-) overtuiging!
Lees verder