Fenomeen van Raynaud: symptomen, oorzaak en behandeling

Heb je af en toe koude, dove, pijnlijke vingers/tenen? Mogelijk heb je last van Raynaud. Het fenomeen van Raynaud is een vaataandoening, waarbij vingers en tenen tijdelijk slecht doorbloed zijn. Dit komt doordat de vaatwandspiertjes samentrekken. Dit wordt vooral getriggerd wanneer het koud is of door emoties, zoals angst, agitatie of opwinding. De klachten zijn hinderlijk, maar kunnen geen kwaad. Het fenomeen van Raynaud moet niet verward worden met wintertenen of winterhanden. Meer vrouwen dan mannen hebben last van het fenomeen van Raynaud. Behandeling bestaat vooral uit het voorkomen van vaatkrampen door proberen uitlokkende factoren te vermijden. Kleed je op een koude dag bijvoorbeeld warm aan en draag handschoenen en warme sokken. Desgewenst kan de arts vaatverwijdende medicijnen voorschrijven. De Franse arts M. Raynaud (1834–1881) beschreef dit fenomeen voor het eerst in de medische literatuur.

• Wat is het Fenomeen van Raynaud?
• Primair en secundair Raynaudfenomeen
• Oorzaak primair fenomeen van Raynaud
• Oorzaak secundair fenomeen van Raynaud
• Bindweefselziekten
• Ziekten van de slagaders
• Carpaal tunnel syndroom
• Repetitieve bewegingen of trillingen
• Roken
• Verwondingen
• Bepaalde medicijnen
• Risicofactoren
• Hoe vaak komt het voor?
• Symptomen: koude, dove, pijnlijke vingers en/of tenen
• Diagnose en onderzoek
• Fenomeen van Raynaud behandeling
• Complicaties aan vingers en tenen
• Prognose

Wat is het Fenomeen van Raynaud?

Het Fenomeen van Raynaud verwijst naar het plotseling optreden van verkleuringen van vingers en/of tenen bij blootstelling aan kou of bij emotie, als gevolg van kramp in de bloedvaten waardoor de bloedstroom naar vingers en/of tenen tijdelijk minder is. Het gaat om relatief korte aanvallen van slechts enkele minuten, waarbij tintelingen en een dood gevoel optreden in vingers en tenen (zelden aan de oren of op het puntje van de neus of tong), wat gepaard gaat met pijn en kleurveranderingen: respectievelijk wit, blauw en rood. Niet alleen koude of emoties kunnen een dergelijke reactie uitlokken, maar ook langdurige trillingen door bijvoorbeeld het werken met een trilboor. Roken kan de klachten doen verergeren.

Primair en secundair Raynaudfenomeen

Dit fenomeen kan zich voordoen bij gezonde mensen als een op zichzelf staand verschijnsel, maar het kan ook een symptoom zijn van een (reumatische) aandoening of bepaalde medicijnen. In het eerste geval spreekt men van het primaire Raynaudfenomeen en het tweede geval wordt het secundair Raynaudfenomeen genoemd. De eerste vorm komt het meeste voor. Alhoewel het zeer ongemakkelijk is, is het een relatief onschuldig verschijnsel.

Oorzaak primair fenomeen van Raynaud

De vaatkrampen worden bij de primaire vorm uitgelokt door een overgevoeligheid van de bloedvaten van handen en/of voeten voor externe en interne factoren. Externe factoren zijn:

• koude omgeving;
• aanraken van koude voorwerpen;
• bedienen van trillende apparatuur.

Interne factoren zijn:

• emotionele stress en spanning;
• emoties als ergernis of verdriet.

Het is niet bekend waarom deze prikkels vaatkrampen veroorzaken. Raynaud is niet erfelijk.

Oorzaak secundair fenomeen van Raynaud

Oorzaken van secundair Raynaud zijn onder meer:

Bindweefselziekten

De meeste mensen met een zeldzame ziekte die leidt tot verharding en littekens van de huid (sclerodermie) hebben Raynaud. Andere ziekten die het risico van Raynaud verhogen zijn lupus, reumatoïde artritis en het syndroom van Sjögren.

Ziekten van de slagaders

Het fenomeen van Raynaud kan worden geassocieerd met verschillende ziektes die de bloedvaten beïnvloeden, zoals slagaderverkalking (atherosclerose) of een aandoening waarbij de bloedvaten van de handen en voeten ontstoken zijn (ziekte van Buerger). Primaire pulmonale hypertensie wordt ook geassocieerd met Raynaud.

Carpaal tunnel syndroom

Het carpaal tunnel syndroom (CTS) zijn klachten die worden veroorzaakt door een beknelling van de zenuw die loopt in het midden van de arm (nervus medianus) in het verloop van de overgang van de onderarm naar de hand ter hoogte van de pols (carpale tunnel). De hand kan hierdoor gevoeliger zijn voor koude temperaturen en episodes van Raynaud.

Repetitieve bewegingen of trillingen

Typen, het spelen van piano of het doen van soortgelijke bewegingen gedurende lange periodes of het gebruiken van trillend gereedschap, zoals boorhamers, kunnen het risico op het ontwikkelen van Raynaud verhogen.

Roken

Roken vernauwt de bloedvaten en is een mogelijke oorzaak van Raynaud.

Verwondingen

Verwondingen aan de handen of voeten, zoals een polsbreuk (gebroken pols), chirurgie of bevriezing, kan leiden tot het fenomeen van Raynaud.

Bepaalde medicijnen

Sommige medicijnen, waaronder bètablokkers, die worden gebruikt tegen hoge bloeddruk; migrainemedicijnen die ergotamine of sumatriptan bevatten; ADHD-medicijnen; bepaalde soorten chemotherapie, worden geassocieerd met Raynaud.

Risicofactoren

Risicofactoren voor primair Raynaudfenomeen zijn:

• Sekse: primair Raynaud treft meer vrouwen dan mannen;
• Leeftijd: hoewel iedereen Raynaud kan krijgen, begint de primair Raynaud vaak tussen het vijftiende den dertigste levensjaar;
• Klimaat: de aandoening komt vaker voor bij mensen die leven in koudere klimaten;
• Familiegeschiedenis: grofweg een derde van de mensen met primair Raynaud hebben een eerstegraads familielid, een ouder, broer, zus of kind, met de aandoening.

Risicofactoren voor secundair Raynaud zijn:

• Geassocieerde aandoeningen: zoals sclerodermie en lupus.
• Bepaalde beroepen: mensen in beroepen met repetitieve bewegingen, zoals het bedienen van gereedschappen die trillen, maken je meer kwetsbaar voor secundair Raynaud;
• Blootstelling aan bepaalde stoffen: roken, medicijnen die de bloedvaten aantasten, en blootstelling aan bepaalde chemicaliën, zoals vinylchloride, worden geassocieerd met een verhoogd risico op Raynaud.

Hoe vaak komt het voor?

Het Fenomeen van Raynaud komt voor bij ongeveer 1% van de mannen en 15% van de vrouwen.

Symptomen: koude, dove, pijnlijke vingers en/of tenen

Pijn en verkleuring van de vingers
Bij kou, afkoeling, (hevige) emoties, spanningen of trillingen (door bijvoorbeeld machinewerkzaamheden), krijg je last van koude, dove en soms ook pijnlijke vingers of pijnlijke tenen. Doordat de doorbloeding van de bloedvaten vermindert, krijg je eerst last van gevoelloze en witte vingers. Daarna worden vingers en tenen blauw door zuurstofgebrek en op het moment dat de vaatkramp achter de rug is en de vaatwandspiertjes zich weer ontspannen, leidt dit tot een tijdelijke vaatverwijding. Als gevolg hiervan kunnen de vingers en tenen tijdelijk rood of paars kleuren. Dit kan gepaard gaan met tintelingen en zwellingen. De pijn wordt dan vaak erger. De duur is vaak niet langer dan enkele minuten. De klachten zijn hinderlijk, maar kunnen geen kwaad. Normaliter beperkt het Fenomeen van Raynaud zich tot de handen en/of voeten, maar bij sommige patiënten kunnen ook andere lichaamsdelen meedoen, zoals het puntje van de neus of tong, of de lippen.

Aan één hand of beide handen
Bij de primaire vorm treden de vaatkrampen en daarom ook de verschijnselen meestal aan beide handen tegelijk op, vaak blijft de duim normaal. Als je voor je twintigste levensjaar hier al last van hebt, is het verloop vaak gunstig en worden de klachten meestal in de loop der jaren minder. Bij de secundaire vorm manifesteren de verschijnselen zich niet altijd (gelijktijdig) aan beide handen. De aanvallen bij deze vorm duren meestal wat langer.

Diagnose en onderzoek

De verschijnselen van het Fenomeen van Raynaud zijn meestal zo evident, dat de arts alleen op grond van het klinisch beeld de diagnose kan stellen. Uitgebreid onderzoek wordt meestal alleen gedaan wanneer het Fenomeen van Raynaud een eerste verschijnsel is. De arts kan een röntgenonderzoek doen, waarop de vernauwde slagaderen van de hand en vingers te zien zijn. De haarvaten in het nagelbed van de vinger kunnen ook onderzocht worden; er kunnen soms splinterbloedingen onder de nagel zichtbaar zijn en er kan sprake zijn van lepeltjesnagels (koilonychia).

Differentiële diagnose
De volgende aandoeningen kunnen qua symptomen gelijkenis vertonen met het fenomeen van Raynaud:

• Antifosfolipidensyndroom (APS);
• Arseenvergiftiging;
• Bevriezing;
• Cryoglobulinemie;
• Perifere vaatafsluitingen, vaak door arteriosclerose;
• Sclerodermie;
• Vasculair trauma aan de extremiteit;
• Ziekte van Buerger.

Fenomeen van Raynaud behandeling

Er is nog geen afdoende behandeling voor de primaire vorm. Je kunt je richten op het voorkomen van vaatkrampen door uitlokkende factoren proberen te vermijden:

• Kleed je warm aan en draag bij koud weer handschoenen en warme sokken.
• Rook niet. Door te roken komt er noradrenaline in je lichaam en deze stof laat de bloedvaten samentrekken.
• Beweeg regelmatig, want dit zorgt ervoor dat het hart harder gaat pompen wat de bloeddoorstroming van het lichaam ten goede komt.
• Drink geen koude dranken.
• Ga emotionele stress en spanning uit de weg. Bij het beleven van sterke emoties komt adrenaline vrij. Deze stof doet de bloedvaten samentrekken. Bij mensen met Raynaud kan hierdoor vaatkramp optreden.
• Bekijk samen met je huisarts of je geneesmiddelen gebruikt die een aanval zouden kunnen uitlokken.

Medicatie bij het fenomeen van Raynaud
Mensen met ernstige klachten kunnen in de herfst en winter vaatverwijdende medicijnen van de arts voorgeschreven krijgen. Deze ontspannen de bloedvaten en zorgen zodoende voor een betere doorstroming van het bloed.

Complicaties aan vingers en tenen

Een ernstige vorm van Raynaud kan de bloedcirculatie naar je vingers of tenen permanent afknellen, waardoor misvormingen van je vingers of tenen optreden. Dit treedt slechts zelden op. Als een slagader naar een getroffen gebied volledig wordt geblokkeerd, kunnen zweren of dood weefsel (gangreen) ontstaan. Zweren en gangreen zijn vaak moeilijk te behandelen. Deze complicatie komt vaker voor bij patiënten met artritis of een auto-immuunziekte.

Prognose

Zowel primair of secundair Raynaud vereist behandeling, al is het in de vorm van zelfzorgmaatregelen. Hoewel een aanval van Raynaud stressvol kan zijn, is het belangrijk om geduldig te blijven, de instructies van je arts op te volgen en open te staan voor andere behandelingen, indien nodig. Patiënten met secundair Raynaud hebben het vaak niet gemakkelijk. De onderliggende aandoening vereist behandeling. Het is lang niet altijd mogelijk om aanvallen van Raynaud te voorkomen, maar een geslaagde behandeling zorgt ervoor dat ze afnemen in ernst en frequentie.

Lees verder

• Tintelende tenen & vingers: oorzaken & symptomen tintelingen
• Tintelende tong: oorzaken en symptomen van prikkende tong
• Tintelende duim, wijsvinger of middelvinger: zenuwbeknelling
• Tintelende voeten en handen: oorzaken van tintelingen
• Pijn in de handen of pijnlijke hand: oorzaken van handpijn