Hoe werk je met de computer als je niet (goed) meer ziet?

Ben jij ook zo trouw aan je computer voor het raadplegen van je documenten, je mails, je agenda, de krant, …? En wellicht is bankieren via het Internet of informatie opzoeken via zoekrobot Google je evenmin onbekend? Op een dag is het mogelijk dat je ogen achteruit gaan waardoor je slechtziend wordt. En plots ben je niet meer in staat om je computerscherm te lezen. Gelukkig staat de technologie niet stil waardoor haast alle computerhandelingen als slechtziende of blinde persoon toch mogelijk zijn.

• Toegankelijkheidsopties besturingssysteem
• Groot computerscherm
• Monitorarm
• Aangepast toetsenbord
• Vergrotingsprogramma
• Spraaksyntheseprogramma
• Schermuitleesprogramma
• Brailleleesregel
• Onafhankelijk testen

Toegankelijkheidsopties besturingssysteem

De bekendste besturingssystemen zijn wellicht Windows (Microsoft) en Mac (Apple).

Windows

Windows heeft standaard een vergroter en verteller (Narrator) evenals toegankelijkheidsinstellingen (cursor, toetsenbord, sneltoetsen, …) aan boord. Aanpassingen aan de schermresolutie en de Windows-kleuren zijn bovendien mogelijk. Een kleinere schermresolutie maakt de tekst groter. Door de kleuren aan te passen, is het makkelijker om de tekst te lezen. Deze aanpassingen zijn bruikbaar voor iemand die beperkt leeshulp nodig heeft, maar voor meer geavanceerde instellingen is een volwaardig schermuitleesprogramma met vergroting, spraak en/of braille toch vereist. Narrator spreekt standaard bijvoorbeeld geen Nederlands, navigeert niet op structuurelementen (links, koppen, lijsten, …), ondersteunt geen brailleregels, …

Mac

In een Mac zijn reeds heel wat toegankelijkheidsfaciliteiten standaard geïmplementeerd. Zo werkt Mac met VoiceOver, een uitgebreid schermuitleesprogramma dat vergroting, spraak en braille ondersteunt. Voorts kan de computergebruiker nog andere toegankelijkheidsopties rond vergroting, muis- en toetsenbordgebruik, … instellen.

Groot computerscherm

Met een groot computerscherm behoud je het overzicht van het gehele schermbeeld. Dit is niet voor alle slechtziende personen nuttig, bijvoorbeeld als ze door een zeer klein kokertje kijken. Ze moeten dan namelijk het ganse scherm met hun hoofd afscannen. Niettemin betekent een groter computerscherm voor sommigen al een grote hulp.

Monitorarm

De kijkafstand (afstand tussen je ogen en het scherm) is makkelijk met een monitorarm te veranderen. Deze is flexibel, beweegbaar, in hoogte instelbaar en kantelbaar waardoor het een zinvol en vooral ergonomisch nuttig hulpmiddel is voor de slechtziende computergebruiker.

Aangepast toetsenbord

Toetsenborden met een duidelijker contrast en grote letters zijn verkrijgbaar in diverse winkels, alsook te bestellen via het Internet. In Google vind je deze snel door bijvoorbeeld de woorden "toetsenbord" en "slechtziend" in te typen. Ook toetsenbordstickers die je op je huidige toetsenbord kleeft, zijn te verkrijgen. Uiteraard is blind leren typen handig zodat je geen hulpmiddelen nodig hebt.

Vergrotingsprogramma

Dit is speciale software die je op je computer installeert en het beeld op je scherm vergroot. Diverse vergrotingsfactoren en andere instellingen inzake kleur, contrast, muispijl, tekstcursor enzovoort zijn instelbaar. Een aantal vergrotingsprogramma's heeft standaard een spraaksynthesizer aan boord. Een voorbeeld van een vergrotingsprogramma is ZoomText.

Spraaksyntheseprogramma

Ook dit programma installeert de hulpmiddelenleverancier op je computer. Alle tekst die op het scherm staat, is uitleesbaar met een spraaksyntheseprogramma. Dit gebeurt met een computerstem die de dag van vandaag (vrij) natuurlijk klinkt. Meestal zijn verschillende talen (stemmen) op je computer beschikbaar na het installeren van dit programma. Allerlei instellingen zoals snelheid, hoogte, stem, veel of weinig laten voorlezen, … zijn mogelijk. Om de spraak te doen werken, installeert de leverancier eerst een schermuitleesprogramma (ook wel "screenreader" of "schermlezer" genoemd). Het schermuitleesprogramma stuurt vervolgens informatie van het scherm naar het spraaksyntheseprogramma.

Schermuitleesprogramma

Een schermuitleesprogramma stuurt een spraaksynthesizer of een brailleregel aan. Dit programma is dus steeds op de computer vereist als een slechtziende of blinde computergebruiker met met spraak en/of braille wil werken. Diverse soorten screenreaders zijn op de markt beschikbaar:

• open source = gratis: NVDA (NonVisual Desktop Access)
• in het besturingssysteem ingebouwd: "VoiceOver" bij Mac of "Narrator" bij Windows
• commercieel: Jaws, Supernova, Cobra, Window Eyes, …

Brailleleesregel

Een brailleregel zet tekst om naar voelbaar brailleschrift. Op een soort lat verschijnen pennetjes die omhoog komen en deze vormen brailletekens. Meestal bevindt een brailleregel zich onder of voor het toetsenbord. Op de markt zijn brailleregels met diverse cellen beschikbaar. Zo ziet en vertaalt een 40-cellige brailleregel 40 tekens op het scherm, en scrolt een blinde of slechtziende personen verder om de rest van het scherm te bekijken. Een schermuitleesprogramma stuurt de brailleregel aan. Tot slot heeft een brailleregel een stevig prijskaartje daar de productie duur is en het een complex apparaat betreft. Zo betaal je vlot 12.000 EUR voor een brailleregel met 80 cellen.

Onafhankelijk testen

Deze hulpmiddelen en aanpassingen zijn wel individueel bepaald en daarom neem je best met een low vision-specialist of iemand van een blindenvereniging contact op om eerst deze hulpmiddelen eens onafhankelijk en rustig uit te testen. Op die manier vermijd je miskopen.

België

In België valt de Blind D Mobiel te contacteren voor onafhankelijk advies. Meestal vergoedt het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) - www.vaph.be de (hoogtechnologische) hulpmiddelen grotendeels. De Blind D Mobiel geeft advies maar biedt zelf geen cursussen aan. Diverse blindenverenigingen zoals Blindenzorg Licht en Liefde (www.lichtenliefde.be), Brailleliga (www.brailleliga.be), … organiseren wel cursussen rond (hoog)technologische hulpmiddelen.

Nederland

In Nederland zijn Bartiméus en/of Koninklijke Visio beschikbaar voor de blinde en slechtziende computergebruikers; zij bieden eveneens computercursussen aan. Hier verloopt de terugbetaling via de zorgverzekeraar. De Ooglijn van de Oogvereniging geeft daarnaast onafhankelijk advies: www.oogvereniging.nl. Voorts is een bezoek aan de Ziezo-beurs aan te bevelen. Dit is een tweejaarlijks event in Houten waar enorm veel hulpmiddelenleveranciers, sportverenigingen, blindengeleidehondenscholen enzovoort te vinden zijn.

Lees verder

• Screenreaders: Computergebruik voor blinden en slechtzienden
• Blind of slechtziend: Onafhankelijk advies hulpmiddelen
• Brailleleesregel voor (zwaar) slechtzienden en blinden
• Windows 10: Toegankelijkheidsopties voor visueel beperkten