Woord van het jaar - verkiezing Onze Taal en Van Dale

Jaarlijks wordt er een woord van het jaar gekozen. Genootschap Onze Taal organiseert daarvoor een verkiezing. Het Nederlandse taalgebied verkeert in de gelukkige omstandigheid dat ook Van Dale, de uitgever van de woordenboeken, een verkiezing organiseert. Het levert jaarlijks woorden van het jaar op in verschillende categorieën. Soortgelijke verkiezingen worden in andere Europese landen georganiseerd. In Nederland wordt ook een Weerwoord van het jaar gekozen en er is een woordverkiezing van een woord dat we nooit meer willen horen.

Het woord van het jaar

Het Genootschap Onze Taal en Van Dale kiezen jaarlijks een woord van het jaar, een woord dat kenmerkend is voor dat jaar. Publiek kan woorden opsturen die in dat jaar moeten zijn ontstaan en veel werden gebruikt. Ze doken op in nieuwsberichten, stonden in een veelgelezen blog of we hoorden ze iemand op de radio of televisie uitspreken. Sommige nieuwe woorden blijven hangen en worden, nadat ze voor de eerste keer over iemands lippen zijn gekomen, vaak herhaald. Menig nieuw woord is in korte tijd zo ingeburgerd geraakt dat we vergeten dat het woord een jaar geleden nog niet bestond.

Longlist en shortlist

Woordliefhebbers kunnen een woord opsturen waarvan zij vinden dat het de titel Woord van het Jaar verdient. Het Genootschap Onze Taal en ook Van Dale stellen een longlist samen waar een shortlist uit voortkomt. Laten we zeggen: een langlijst en een kortlijst, nu we het toch over de Nederlandse taal hebben. Uit de kortlijst wordt tijdens een Onze Taal-congres in november door de bezoekers hét nieuwe woord van het jaar gekozen.

Van Dale heeft een verkiezing voor Nederland en België. Publiek kan via de website een woord opsturen. Van Dale rangschikt ze in verschillende categorieën: jongerentaal, lifestyle, sport & amusement, economie en politiek. Van Dale verloot onder de inzenders van mooie nieuwe woorden een aantal leuke boeken.

Van Dale

Van Dale is de uitgever van woordenboeken, waaronder de beroemde Dikke Van Dale, het Nederlandse woordenboek. Dat begon in de negentiende eeuw met Johan Hendrik van Dale (1828-1872) die zijn levenswerk maakte van het samenstellen van een nieuw woordenboek van de Nederlandse taal. Hij kreeg er in 1867 een opdracht voor van uitgever D.A.Thieme. Hij zette een volledig nieuw woordenboek op, maar overleed toen hij bij de Y was. Zijn assistent Jan Manhave voltooide de eerste druk. Sindsdien zijn vele drukken verschenen en is de Van Dale de Dikke Van Dale geworden, het standaardwerk voor de Nederlandse taal. De uitgeverij heet Van Dale Uitgevers, die gespecialiseerd is in woordenboeken en taalgidsen voor jong en oud, taalliefhebber en professionele schrijver. Van Dale beheert ook online-woordenboeken en woordenboeken apps, heeft een vertaalbureau en geeft taaltrainingen.

Op de website van Van Dale staan de krentjes uit de taalpap, die worden gepubliceerd als Woord van de Dag ('carrièrelachje' bijvoorbeeld, dat op twitter verschijnt bij @VanDaleUitgever met #wvdd) en Woord van de Maand. In november of december van elk jaar wordt het Woord van het Jaar bekendgemaakt.

Genootschap Onze Taal

Taalliefhebbers hebben zich verenigd in het Genootschap Onze Taal. Het genootschap, opgericht in 1931, geeft een tijdschrift uit dat Onze Taal heet en heeft een Taaladviesdienst. Onze Taal pakt verschillende manieren op om voorlichting over de Nederlandse taal te geven. Dat gebeurt middels congressen (tweejaarlijks met uitreiking van de Groenman-taalprijs), nieuwsbrieven, boeken en een website. De Groenman-taalprijs werd in 2015 gewonnen door Theo Nijland. Eerdere Groenman-taalprijswinnaars zijn Paul van Vliet (2013), Herman Finkers (2011), Drs P (2009), Adriaan van Dis (2007), Freek de Jonge (2005), Jan Mulder (2003), Ivo de Wijs (2001), Kees van Kooten (1999) en Frits Spits (1997). Voormalig ambassadeur in Canada mr. F.E.H. Groenman is de naamgever aan de prijs. Hij was een van de eerste medewerkers van Onze Taal.

Weg met dat woord

Er is zelfs een Weg met dat woord-verkiezing. De Raspberry Award onder de prijzen voor woorden die denigrerend zijn (oudjes), onnodig hip doen (kids) of overbodig zijn. De razzies voor lelijke woorden worden uitgedeeld door het INL, Instituut voor Nederlandse Lexicologie, na een verkiezing waar publiek kan stemmen op de woorden die de meeste ergernis opwekken en die zo snel mogelijk uit het vocabulaire moeten worden geschrapt; woorden zo lelijk zijn dat we ze liever nooit meer willen horen. De verkiezing werd 2013 tot en met 2017 georganiseerd. In de daaropvolgende jaren werden diverse woorden aangemerkt als een woord dat geschrapt zou moeten worden. Het televisieprogramma De Wereld Draait Door besteedt onder meer aandacht aan woorden die weg zouden moeten. In 2018 wilde men bijvoorbeeld 'gelukszoeker' niet meer horen en in 2019 werd het woord 'oprecht' verguisd.

Woorden van het jaar

Schaamte als achtervoegsel

In 2019 is een achtervoegsel woord van het jaar: -schaamte. In 2019 komen woorden op als vliegschaamte, babyschaamte, vleesschaamte en bezorgschaamte, als begrippen voor iets dat niet duurzaam maar wel leuk of lekker, waar je je volgens de duurzaamheidsgedachte eigenlijk voor moet schamen als je er toch gebruik van maakt. Van Dale kiest voor boomer. Dat woord betekent 'een persoon van gevorderde leeftijd, met ouderwetse denkbeelden of conservatieve opvattingen'.

Campagne

Soms wordt een woord verkozen tot Woord van het Jaar vanwege de campagne die er voor het woord georganiseerd is. In 2017 lukt het de onderwijswereld om 'plofklas' op te stuwen naar de eerste plaats, terwijl het in de media lang niet zoveel gebruikt werd als bijvoorbeeld filterbubbel of genderneutraal. Met een publieksverkiezing kan een redelijk onbekend woord het halen tot Woord van het Jaar. Een plofklas is een overvolle klas.

Meer woorden van het jaar

De mooiste woorden van het jaar kennen meer dan één winnaar. In 2014 was dat bijvoorbeeld rampvlucht volgens Onze Taal en dagobertducktaks volgens Van Dale. Er circuleren lijstjes binnen vriendenclubjes, steden organiseren hun verkiezing, beroepsgroepen hebben hun eigen woord en taalfanaten stellen hun eigen lijstje samen. Meer woorden dan de verkozen woorden worden geëerd vanwege hun schoonheid en welluidendheid, of genoemd vanwege hun vaagheid en nietszeggendheid:

• fipronilei (een ei waar het giftige fipronil in zit)
• flabbergasted (mooiste anglicisme volgens Milfje Meulskens)
• knijpzonnetje (weerwoord volgens MeteoGroup en Omroep Gelderland)
• schapetrots (Dordts woord van het jaar)
• kwaliteitsvenster (vaagste vaagtaal volgens vaagtaal.nl)
• bakboek ('foodlingo', volgens jury en publiek Talkin' Food en Zestz)
• zorgei ('fauxlingo', volgens jury Talkin' Food en Zestz)
• 1-euro-ontbijtje ('fauxlingo', volgens publiek Talkin' Food en Zestz)

Woord uit jouw jaar

Op de website van Onze Taal staat een blokje waar je een jaartal in kunt voeren (van 1800 tot heden) en dan komt het woord van dat jaar tevoorschijn. Bij jaartallen van voor de verkiezing Woord van het Jaar komt een titel van een boek, regel uit een lied of zinsnede tevoorschijn die in dat jaar belangrijk was. Zo levert 1800 Karel ende Elegast op. Je kunt bijvoorbeeld een bijzonder jaar intikken om te kijken wat toen het woord van het jaar was (in 1956 is dat frisdrank) of het geboortejaar van een geliefde intoetsen en het woord van dát jaar achterhalen (in 1995 is dat achterbankgeneratie.)

Lees verder

• Pangram - alle letters van het alfabet in één zin
• Johan Cruijff – uitspraken van een groot voetballer
• Dag van de Talen - Europese Dag van de Talen
• Twittercolumn - een ultra kort verhaal in 140/ 280 tekens