Kwijlen: Speeksel uit mond door infecties of aandoeningen

Bij kwijlen stroomt onbedoeld het speeksel buiten de mond. Kwijlen gebeurt standaard bij heel wat jonge kinderen bij de tandontwikkeling en bij ziektes. (Overmatig) kwijlen komt echter eveneens voor bij heel wat bekende tot zeldzame aandoeningen en infecties. Het kwijlen is constant of met tussenpozen, en tijdelijk of permanent. Overmatig kwijlen leidt tot functionele, sociale, psychologische en klinische problemen voor de patiënt, de families en de begeleider en/of verzorger.

• Synoniemen kwijlen
• Functie van speeksel
• Oorzaken: Door infecties of aandoeningen
• Symptomen hypersalivatie
• Diagnose en onderzoeken
• Classificatie kwijlen
• Behandeling
• Complicaties van speekselvloed uit de mond
• Prognose van (overmatig) kwijlgedrag

Synoniemen kwijlen

Kwijlen is eveneens gekend onder deze synoniemen

• hypersalivatie
• overmatig speeksel
• ptyalisme
• salivatie
• sialorree
• sialorroe
• speekselvloed
• te veel speeksel

Functie van speeksel

Speeksel is een heldere vloeistof die wordt geproduceerd door de speekselklieren in de mond. Het bevochtigt het voedsel wat nuttig is zodat mensen dit kunnen doorslikken. Speek bevat bovendien enzymen die nodig zijn voor de spijsvertering. Wondgenezing en het verwijderen van kiemen uit de mond gebeurt eveneens met speeksel. Een andere functie van speeksel is om droogte in de mond te voorkomen. Gemiddeld produceert een gezonde persoon tussen 0,75 en 1,5 liter speeksel per dag. De speekselproductie piekt wanneer een persoon eet en deze is het laagst tijdens de slaap. Teveel speeksel veroorzaakt lichamelijke problemen bij het praten en eten, en ook huidontstekingen en lipinfecties komen hierdoor tot stand. Hypersalivatie en kwijlen leiden echter eveneens tot emotionele problemen.

Oorzaken: Door infecties of aandoeningen

Diverse oorzaken leiden tot kwijlen met name slikproblemen, problemen met het bijhouden van speeksel in de mond en te veel speekselproductie.

Zuigelingen en peuters

Kwijlen komt het vaakst voor bij de tandontwikkeling bij zuigelingen en peuters. Kwijlen bij zuigelingen en jonge kinderen verergert bij een verkoudheid (milde infectie met symptomen aan neus en keel) en allergieën (allergische reactie door contact met uitlokkende stof). Ook bij bepaalde andere gebruikelijke kinderziektes komt kwijlen regelmatig voor. Normaalgezien kwijlt een kind vaker tot 18-24 maanden. Kwijlen na de leeftijd van 4 jaar is abnormaal en dan is er wellicht sprake van een onderliggende aandoening.

Anatomie van de mond

De anatomie van de mond draagt mogelijk bij tot kwijlen. Sommige patiënten vinden het moeilijk om de lippen te sluiten, ook bijvoorbeeld tijdens het slapen. Ze hebben bijvoorbeeld grote tong, vergrote amandelen, te veel tanden of gezwollen amandelen.

Infecties

Door infecties maakt het lichaam te veel speeksel aan waardoor de patiënt gaat kwijlen. Enkele voorbeelden van deze infecties omvatten:

• een amandelontsteking (tonsillitis)
• een keelontsteking
• een peritonsillair abces (abces rond de keelamandelen)
• difterie (besmettelijke bacteriële infectie van keel en luchtwegen)
• herpes stomatitis (ontsteking van slijmvlies in en rond mond, veroorzaakt door het herpesvirus)
• tetanus (bacteriële infectieziekte met verstijvende krampen door besmetting met bacterie die (meestal) via de grond in wonden terechtkomt)
• polio
• rabiës (medische term voor "hondsdolheid")
• epiglottitis (ontsteking van het strotklepje)
• klierkoorts (virale infectie met keelpijn, gezwollen lymfeklieren, vermoeidheid en lichte koorts die vooral bij adolescenten en jongvolwassenen voorkomt)
• sinusinfecties

Neurologische aandoeningen

Slikproblemen door aandoeningen van het centrale zenuwstelsel veroorzaken eveneens kwijlen. Voorbeelden hiervan zijn

• amyotrofe laterale sclerose (neurodegeneratieve aandoening met eerst verlamming van ledematen en vervolgens andere spieren en zenuwen)
• het Guillain-Barré syndroom
• epileptische aanvallen
• autismespectrumstoornis (autisme: problemen met sociale interactie, communicatie en gedrag)
• hersenverlamming (cerebrale parese)
• gezichtsverlamming
• de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met verlies van beweging, coördinatieproblemen en bevingen)
• een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen)
• multiple sclerose (chronische neurologische auto-immuunaandoening)
• het syndroom van Down

Andere aandoeningen en medische behandelingen

Andere aandoeningen waardoor er te veel speekselproductie is omvatten:

• Bell's palsy (plotse aangezichtsverlamming door zenuwschade)
• allergieën
• een zwangerschap (vanwege zwangerschapsbijwerkingen zoals misselijkheid of reflux)
• gezwollen amandelen
• het gebruik van bepaalde medicijnen (kalmeringsmiddelen, antidepressiva, morfine, …)
• brandend maagzuur
• bepaalde spierdystrofieën
• myasthenia gravis (chronische auto-immuunaandoening met spierzwakte aan het gezicht = gezichtszwakte, de ledematen en de ogen)
• chemische brandwonden
• een reactie op slangenbeet of insectengif
• vergiftiging (vooral door pesticiden)

Symptomen hypersalivatie

Diverse lichamelijke en mentale symptomen gaan mogelijk nog gepaard met hypersalivatie zoals:

Lichamelijke klachten

Volgende lichamelijke symptomen zijn het gevolg van overmatig kwijlen:

• dunne lippen
• een infectie van de huid rond de mond (stomatitis)
• een longontsteking (pneumonie)
• een slechte adem (halitose)
• een zachtere of beschadigde huid rond de mond
• smaakverlies
• spraakproblemen
• uitdroging (dehydratie)

Mentale klachten

(Sociale) angst komt soms tot stand door (overmatig) kwijlen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts voert een grondig klinisch onderzoek bij de patiënt en hij ondervraagt de patiënt over zijn medische geschiedenis. Hij controleert bij dit lichamelijk onderzoek de positie van het hoofd, de onderkaak en het gehemelte. De mond onderzoekt hij eveneens grondig. Zo bekijkt eventuele huidletsels rond de lippen en mond, de tonggrootte en de werking van de tong, de grootte van de keelamandelen en de mogelijkheid om via de mond te ademen. Daarnaast is het belangrijk het gebit na te kijken. Bij een malocclusie (ongelijke beet) wat veel voorkomt bij patiënten met hersenverlamming, en ook bij tandbederf (cariës: gaatjes in de tanden) is kwijlen mogelijk. De slikreflex en de manier van slikken observeert de arts eveneens bij de patiënt. Tot slot voert hij een uitgebreid neurologisch onderzoek uit.

Diagnostisch onderzoek

Eventuele onderzoeken zijn afhankelijk van de gezondheid van een patiënt, de oorzaak van het kwijlen en de aanwezigheid van eventuele andere symptomen. Mogelijk is een sialografie (radiografisch onderzoek van de speekselklieren) nodig.

Classificatie kwijlen

Om een behandeling op te starten en ook voor het vergelijken van de resultaten na een operatie of behandeling, is het nuttig om een classificatiesysteem te gebruiken. Emedicine meldt de ernst en frequentie van kwijlen op haar website.

Bron: Emedicine: Drooling

De ernst van kwijlen valt als volgt in te delen:

• Droog: Kwijlt nooit
• Mild: Alleen lippen zijn nat
• Gematigd: Lippen en kin zijn nat
• Ernstig: Kleding is bevuild
• Sterk: Kleding, handen en dienblad zijn vochtig en nat

Bij het vaststellen van de frequentie van kwijlen gebruikt de arts volgende schaal:

• Kwijlt nooit
• Af en toe kwijlen: Niet elke dag
• Frequent kwijlen: Elke dag
• Constant kwijlen

Behandeling

Zelfzorg

Een ijslolly is nuttig voor jonge kinderen die kwijlen terwijl ze tandjes krijgen. Het is wel belangrijk om bij het kind te blijven om te voorkomen dat het kind stikt. Het helpt eveneens om de lippen te sluiten en de kin omhoog te houden, zodat het speeksel niet uit de mond stroomt. Het drinken van veel water vermindert de speekselproductie ook. Suikerhoudende voedingsmiddelen doen de hoeveelheid speeksel toenemen, dus deze vermijdt de patiënt best..

Professionele medische zorg
De logopedist bekijkt het risico op aspiratiepneumonie bij de patiënt. Hij bekijkt de hoofdpositie van de patiënt, stelt lip- en mondoefeningen voor en hij raadt de patiënt aan om indien mogelijk vaker te slikken. Diverse vormen van medicatie zijn beschikbaar indien het kwijlen voortvloeit uit een probleem van het centraal zenuwstelsel. Anticholinerge medicijnen zijn inzetbaar hoewel deze bijwerkingen hebben, zoals slaperigheid, rusteloosheid, prikkelbaarheid, urineretentie (blaas niet (volledig) kunnen ledigen) en obstipatie. De arts schrijft mogelijk eveneens bètablokkers voor. Botoxinjecties, radiotherapie (behandeling via bestraling) aan de speekselklieren en een operatie waarbij de arts de speekselklieren verwijdert, zijn enkele andere behandelingsmogelijkheden. Chirurgie is vooral nodig wanneer de patiënt meer dan zes maanden kwijlt en andere therapieën niet werken.

Complicaties van speekselvloed uit de mond

Sommige patiënten die kwijlen, hebben een verhoogd risico om lucht, voedsel of vloeistoffen in de longen in te ademen. Wanneer de normale reflexen van het lichaam zoals kokhalzen en hoesten niet (goed) werken, veroorzaakt dit schade en ontstaat aspiratiepneumonie.

Prognose van (overmatig) kwijlgedrag

Enkele oorzaken van overmatig kwijlen verdwijnen soms zonder behandeling. Dergelijke oorzaken omvatten een zwangerschap, angst en kleine verwondingen. Andere oorzaken zijn af en toe ernstige medische uitdagingen, zoals neurologische oorzaken en zenuwstoornissen. Als chronische aandoeningen de oorzaak zijn, is een levenslange behandeling van het overmatig kwijlgedrag vaak vereist.

Lees verder

• Huiduitslag bij baby door kwijlen: Uitslag door speeksel
• Kwijlen tijdens slaap: Oorzaken kwijlgedrag tijdens de nacht
• Speeksel (saliva): Functies en problemen met productie