Ptosis: Hangend ooglid, in aangeboren of verworven vorm

Bij een aantal mensen hangt het bovenste ooglid meer dan normaal naar beneden. Dit symptoom is in medische termen gekend als “ptosis”. Ptosis is mogelijk verworven door een ander medisch probleem, al is het oogsymptoom meestal wel aangeboren. Hierbij is er iets mis met de oogspieren. In milde gevallen tast dit het gezichtsvermogen niet aan maar dit is wel het geval als de ptosis ernstig is. Naast de behandeling van een eventueel onderliggende aandoening, is in sommige gevallen een ooglidcorrectie nodig om ptosis te corrigeren. Hoewel deze operatie vaak zeer succesvol is, treden af en toe complicaties op.

• Risicofactoren hangende oogleden
• Oorzaken ptosis: Aangeboren of verworven vorm
• Symptomen: Hangend bovenste ooglid
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling oogsymptoom: Onderliggende aandoening, ooglidcorrectie
• Prognose ooglidafwijking
• Complicaties oogprobleem

Risicofactoren hangende oogleden

Soms komt ptosis veel in de familie voor. Wanneer dit het geval is, heeft een familielid een hogere kans om dit ook te krijgen. Sommige aandoeningen verhogen eveneens het risico op ptosis.

Oorzaken ptosis: Aangeboren of verworven vorm

Om het ooglid te openen, komt de levator palpebralis-spier in actie. De bovenste tarsale spier opent het oog nog meer. Ptosis ontstaat wanneer deze spieren of zenuwen niet goed samentrekken. Het ooglid blijft dan ontspannen omlaag hangen over het oog. Ptosis is nog iets anders dan dermatochalasis, want de oorzaak van de slappe oogleden is hierbij te wijten aan ouderdom.

Aangeboren vorm

Bij de geboorte is de levator palpebralis-spier soms slecht ontwikkeld bij de patiënt. Hierbij is het linkeroog iets vaker aangetast dan het rechteroog. Meestal is bij de aangeboren vorm slechts één ooglid getroffen. De patiënt heeft ongelijkmatige of afwezige plooien in de oogleden.

Verworven vorm

Ook een verworven vorm is mogelijk, die dan het gevolg is van andere medische aandoeningen. Wanneer de levator palpebralis-spier betrokken is, geeft dit meestal ernstigere klachten dan ptosis die het gevolg is van een probleem met de bovenste tarsale spier. Hieronder volgt lange lijst met mogelijke verworven oorzaken van ptosis:

• clusterhoofdpijn (plotse, eenzijdige en pijnlijke hoofdpijn)
• diabetes mellitus
• een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen)
• een hersentumor
• het Wernicke Korsakov-syndroom (schade aan hersenen met afwijkingen aan ogen, lopen en cognitie)
• kanker van de zenuwen of spieren
• overgewicht op het ooglid (bijvoorbeeld door een ooglidtumor)
• problemen met de pees die vasthangt aan de bovenste tarsale spier
• problemen met de verbinding tussen de spieren en de zenuwen, bijvoorbeeld bij myasthenia gravis (chronische auto-immuunaandoening met spierzwakte aan het gezicht = gezichtszwakte, de ledematen en de ogen)
• problemen met zenuwen (bijvoorbeeld met de derde hersenzenuw of het syndroom van Horner)
• spieraandoeningen (zoals mitochondriale myopathie (aandoening van energieproducerende cellen met symptomen aan spieren en hersenen) of myotone dystrofie)
• structurele problemen met de spier die vanaf de geboorte aanwezig zijn
• trauma (vooral tijdens oogchirurgie)
• veroudering, openspringen, of het terugtrekken van de levator aponeurose
• zeldzame aandoeningen die vanaf de geboorte aanwezig zijn (zoals aangeboren orbitale fibrose)

Soms lijken bepaalde oogproblemen op ptosis, ook al is er dan geen probleem met het ooglid zelf. Dit komt voor bij ouderen die extra ooglidhuid hebben en vet rond de ogen verliezen, waardoor dit het uiterlijk krijgt van ptosis.

Symptomen: Hangend bovenste ooglid

Eén of meer oogleden hangen naar beneden. Soms hangt het ooglid zover naar beneden dat dit het gezichtsvermogen aantast. Verder houdt de patiënt het hoofd wat gekanteld zodat hij beter ziet. Ook het frequent omhoog brengen van de wenkbrauwen is mogelijk. Astigmatisme (een wazig gezichtsvermogen), amblyopie (een lui oog) en zeer droge ogen of tranende ogen komen eveneens voor. Bij andere oorzaken van ptosis treedt mogelijk schade op aan de derde hersenzenuw. Daarbij komen gestoorde oogbewegingen voor en een vertraagde pupilreactie op licht. Deze symptomen wijzen mogelijk op een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen) en vereisen onmiddellijke medische aandacht.

Diagnose en onderzoeken

Oogheelkundig onderzoek

De oogarts voert een volledig oogonderzoek uit waarbij hij grondig de positie van de oogleden inspecteert. Ook controleert hij mogelijk onderliggende oogafwijkingen. De oogarts signaleert eventuele problemen met de spieren of het zenuwstelsel. Meestal heeft de patiënt door de symptomen en de medische geschiedenis van de patiënt reeds een idee over de oorzaak van een hangend ooglid.

Diagnostisch onderzoek

Een bloedonderzoek is nodig om diabetes en auto-immuunaandoeningen op te sporen die mogelijk ptosis veroorzaken. Heeft de patiënt een probleem met de derde hersenzenuw, dan voert de arts verder beeldvormend onderzoek uit met name een CT-scan, een MRI-scan en een MRA-scan (magnetische resonantie angiografie) van de hersenen en de derde hersenzenuw. Tot slot is radiografisch onderzoek van de oogstructuren nodig om te kijken of de patiënt hier structurele afwijkingen vertoont.

Differentiële diagnose

Aangeboren vorm
Sommige aandoeningen veroorzaken symptomen die lijken op deze van de aangeboren vorm van ptosis, maar zijn het niet:

• allergische conjunctivitis
• anoftalmie (afwezigheid van de ogen)
• bacteriële of virale conjunctivitis (oogbindvliesontsteking)
• chronisch progressieve externe oftalmoplegie (oogspierverlamming)
• een vreemd lichaam in de cornea (het hoornvlies)
• het Duane syndroom
• het Horner syndroom
• hoornvliesletsels
• myasthenia gravis
• oogziekte van Graves
• orbitale cellulitis
• orbitale dermoïd (goedaardige tumor)
• papillaire conjunctivitis
• preseptale cellulitis

Verworven vorm
Sommige aandoeningen veroorzaken symptomen die lijken op deze van de verworven vorm van ptosis, maar zijn het niet:

• aangeboren ptosis
• anoftalmie
• apex orbitale fractuur
• apraxie van ooglidopening
• atopische dermatitis (atopisch eczeem: huidziekte met jeuk)
• Bell's palsy (plotse aangezichtsverlamming door zenuwschade)
• (capillair hemangioom: goedaardig bloedgezwel rond het oog)
• chalazion
• chronisch progressieve externe oftalmoplegie
• een neuro-oogheelkundige geschiedenis
• een oogkasfractuur (gebroken oogkas)
• een tranend ooglid
• een vreemd lichaam in de cornea
• exoftalmie (uitpuilende ogen)
• goedaardige essentiële blefarospasme
• het Duane syndroom
• het Horner syndroom
• hoornvliesletsels
• multiple sclerose (chronische neurologische auto-immuunaandoening)
• myasthenia gravis
• oogheelkundige symptomen van neurofibromatose type 1 (neurologische afwijking met afwijkingen aan huid en ogen)
• oogziekte van Graves
• orbitale cellulitis
• papillaire conjunctivitis
• preseptale cellulitis
• ziekte van Lyme (bacteriële infectie door tekenbeet met symptomen aan huid en hart, hersenen, spieren en/of gewrichten)

Behandeling oogsymptoom: Onderliggende aandoening, ooglidcorrectie

Aangeboren ptosis behandelt de oogarts veelal niet meteen, maar hij wacht tot de gezichtsstructuren zijn volgroeid. Soms is toch een operatie (ooglidcorrectie) nodig als dit het gezichtsvermogen belemmert, de ptosis niet betert, als de ptosis ernstig is of als het uiterlijk (ernstig) is aangetast. Daarnaast behandelt de arts de andere aanwezige symptomen zoals bijvoorbeeld een bril bij astigmatisme of een ooglapje op het sterke oog (normale ooglid) bij amblyopie. Verder bekijkt de arts de onderliggende aandoening van ptosis. Meestal is deze te behandelen via medicatie. Verder is een speciale bril een mogelijk hulpmiddel waarbij de patiënt het ooglid niet kan sluiten.

Prognose ooglidafwijking

De prognose van een hangend ooglid hangt af van de oorzaak van het symptoom. Meestal is een operatie zeer succesvol en herstelt het gezichtsvermogen volledig.

Complicaties oogprobleem

Als ptosis het gezichtsvermogen verstoort, vertraagt dit de visuele ontwikkeling. Daarom is een operatie zeker vereist bij jonge patiënten met ernstige ptosis. Door de operatie is de patiënt soms niet meer in staat om de ogen volledig te sluiten, wat meteen de meest voorkomende complicatie is. Ook littekens, asymmetrie tussen de oogleden en een abnormale ooglidplooi zijn mogelijk.

Lees verder

• Ooglidaandoeningen: Oorzaken van problemen aan oogleden