Apathie: Gebrek aan motivatie in het leven

Apathie staat voor lusteloosheid en ongevoeligheid voor indrukken van buiten. Personen met apathie vertonen een gebrek aan interesse in activiteiten en/of interactie met anderen. Dit heeft gevolgen voor het dagelijks leven zoals het beroepsleven, relaties en de levenskwaliteit in het algemeen. Iedereen is af en toe wel eens ongemotiveerd of ongeïnteresseerd in zijn of haar dagelijks leven. Dit type van situationele apathie is normaal. Apathie is echter gevaarlijker wanneer iemand bijvoorbeeld ongemotiveerd is voor de behandeling van een chronische aandoening zoals diabetes of een psychische aandoening. Apathie is een symptoom van een aantal neurologische, psychiatrische en andere aandoeningen. Ook medicatiegebruik leidt soms tot apathie. Medicatie en/of therapie verbeteren dit symptoom.

• Oorzaken apathie
• Aandoeningen
• Medicatie
• Spontaan
• Symptomen: Gebrek aan motivatie in het leven, wijzigingen in gedrag en emoties
• Apathie versus een depressie
• Criteria voor de diagnose van apathie
• Motivatie
• Gedrag, denken, of emotionele veranderingen
• Negatieve invloed leven
• Geen onderliggende ziekte
• Behandeling
• Zelfzorg
• Medicatie
• Psychotherapie
• Nieuwere behandelingen

Oorzaken apathie

Aandoeningen

Apathie is een symptoom van verschillende psychiatrische en neurologische stoornissen en andere aandoeningen. Voorbeelden hiervan zijn:

• (acute) hoogteziekte (te snel naar grote hoogte begeven)
• algemene vermoeidheid
• anorexia nervosa (eetstoornis met obsessief bezig zijn met voeding en gewicht, een vervormd lichaamsbeeld en fysieke en psychische symptomen)
• autismespectrumstoornis (autisme: problemen met sociale interactie, communicatie en gedrag)
• borderline persoonlijkheidsstoornis
• de ziekte van Alzheimer (vorm van dementie met uiteindelijk ernstig geheugenverlies)
• de ziekte van Chagas
• de ziekte van Creutzfeldt-Jakob (progressieve hersenaandoening)
• de ziekte van Huntington (progressieve neurologische aandoening met symptomen rond gedrag, beweging en geheugen)
• de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met verlies van beweging, coördinatieproblemen en bevingen)
• de ziekte van Pick
• de ziekte van Tay-Sachs
• dysthymie: Dit is een milde chronische vorm van een depressie. De patiënt vertoont een gebrek aan interesse in de gewone dagelijkse dingen, met o.a. de volgende kenmerken: eet- en slaapstoornissen, geringe energie of vermoeidheid, gering gevoel van eigenwaarde, concentratieproblemen, besluiteloosheid, een gevoel van hopeloosheid. Synoniemen voor dysthymie zijn een 'aanhoudende depressieve stoornis', 'depressieve neurose' en 'neurotische depressie'.
• een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen)
• een bipolaire stoornis (psychische ziekte: stemmingsstoornis met (hypo)manische (hoge) en depressieve (lage) perioden)
• een depressie
• een intracerebrale bloeding (een bloeding in de hersenen)
• een tekort aan vitamine D
• een traumatisch hersenletsel
• encefalitis (medische term: hersenontsteking)
• frontotemporale dementie
• hart- en vaataandoeningen: door een vernauwing van de slagaders ontstaat namelijk een verminderde bloedtoevoer naar de hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor apathie
• het Asperger-syndroom (problemen met communiceren)
• het CADASIL-syndroom (hersenaandoening met beroerte en migraine)
• het chronisch vermoeidheidssyndroom (aanhoudende en diepe vermoeidheid)
• het Wernicke Korsakov-syndroom (schade aan hersenen met afwijkingen aan ogen, lopen en cognitie)
• hypothyreoïdie (te traag werkende schildklier)
• hypercalciëmie (verhoogd calciumgehalte van het bloed)
• hyperthyreoïdie (te snel werkende schildklier)
• Kwashiorkor (hongeroedeem met opgezette buik)
• meningeale tuberculose
• postpartum depressie
• posttraumatische stressstoornis (PTSS: soort angststoornis, waarbij een extreem emotionele reactie plaatsvindt op een enge gebeurtenis)
• progressieve supranucleaire verlamming
• schizofrenie (aandoening met o.a. waanideeën en hallucinaties)
• slaapproblemen
• vasculaire dementie (problemen met denken, praten en plannen)

Medicatie

Het gebruik van opiaten zoals opium en morfine leidt soms ook tot apathie.

Spontaan

Apathie ontstaat echter ook spontaan zonder de aanwezigheid van een onderliggende medische aandoening. Tieners lopen meer risico op perioden van apathie. Meestal is dit type voorbijgaand en is hiervoor geen behandeling vereist. Langdurige emotionele afstandelijkheid en apathie is echter niet normaal bij kinderen en jongeren.

Symptomen: Gebrek aan motivatie in het leven, wijzigingen in gedrag en emoties

Apathiepatiënten hebben een gebrek aan passie of motivatie. Apathie beïnvloedt het gedrag van een persoon en zijn of haar vermogen om dagelijkse activiteiten te voltooien. Het belangrijkste symptoom is een gebrek aan motivatie om alles te bereiken. Mensen met apathie hebben meestal weinig energie. De persoon heeft veelal minder emoties, motivatie en bereidheid tot handelen. De persoon is niet geïnteresseerd in activiteiten of evenementen die hij normaal gesproken wel interessant vindt. Apathische mensen uiten desinteresse in vele aspecten van het leven. Ze zijn meestal onverschillig als ze nieuwe mensen ontmoeten en nieuwe dingen proberen. Ze tonen geen interesse in activiteiten of bij het aanpakken van persoonlijke problemen of zorgen. Gezichtsuitdrukkingen lijken niet te veranderen. Ze vertonen een gebrek aan inspanning, planning, en emotionele reactie. Ze hebben de neiging om meer tijd door te brengen in eenzame activiteiten. Hierdoor beïnvloedt apathie de persoonlijke relaties en goede werkprestaties.

Apathie versus een depressie

Apathie is niet hetzelfde als een depressie, hoewel een aantal symptomen gelijkaardig zijn, zoals een desinteresse in dingen en personen. Mensen met een depressie vertonen namelijk ook gevoelens van hopeloosheid en schuld en ze hebben soms ook suïcidale gedachten. Personen met apathie lijden niet aan deze symptomen.

Criteria voor de diagnose van apathie

Artsen gebruiken vier criteria om apathie te diagnosticeren. Deze moeten allen gedurende minstens vier weken aanwezig zijn om zeker te zijn van apathie.

Motivatie

Een daling van of een gebrek aan motivatie. Een persoon vertoont een verminderde motivatie die niet in overeenstemming is met zijn of haar leeftijd, cultuur of gezondheidstoestand.

Gedrag, denken, of emotionele veranderingen

Veranderingen in het gedrag maken het moeilijk voor mensen om deel te nemen aan gesprekken of het uitvoeren van dagelijkse taken te maken. Veranderingen in het denken zijn onder meer een desinteresse in het nieuws, in de taken die dieper denken vereisen, of in sociale evenementen.

Negatieve invloed leven

De veranderingen in het gedrag hebben een negatieve invloed op het professionele leven, de persoonlijke relaties of andere facetten van het leven van personen met apathie.

Geen onderliggende ziekte

De veranderingen in het gedrag zijn niet het gevolg van andere aandoeningen. Ze houden met andere woorden geen verband met een lichamelijke handicap, drugsmisbruik, of een getroffen bewustzijnsniveau.

Behandeling

Vaak gaat spontane apathie in het kader van adolescentie bijvoorbeeld voorbij indien een persoon een positieve houding aanneemt en steun krijgt vanuit de omgeving en/of van professionals. Soms is een behandeling wel vereist, maar deze is afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Medicijnen en psychotherapie herstellen soms de interesse in het leven. Daarnaast is een ondersteunend netwerk van primordiaal belang. Bij patiënten met erfelijke aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson en Alzheimer zijn de symptomen van lusteloosheid echter vaak chronisch.

Zelfzorg

Apathiepatiënten hebben nood aan een ondersteunend netwerk van vrienden en/of familie zodat ze weer interesse krijgen in de omgeving.

Medicatie

Artsen voorschrijven medicijnen voor apathie op basis van de onderliggende aandoening. Voorbeelden hiervan zijn

• apathie zonder bekende oorzaak: psychostimulantia
• de ziekte van Alzheimer: geneesmiddelen tegen dementie
• de ziekte van Parkinson: dopamine stimulerende middelen
• een beroerte: cerebrale circulatie en metabolisme stimulerende geneesmiddelen
• een depressie: antidepressiva
• schizofrenie: antipsychotica

Psychotherapie

Door psychotherapeuten krijgen patiënt een meer positieve kijk op het leven. Een combinatie van therapie en medicatie is meestal effectiever voor apathiepatiënten dan enkel medicatie of psychotherapie.

Nieuwere behandelingen

Craniale elektrotherapie-stimulatie helpt patiënten die lijden aan apathie na een traumatisch hersenletsel dat de frontale kwab heeft aangetast. Bij deze pijnloze behandeling past de arts een korte, elektrische stroom met een laag voltage toe op het voorhoofd om de hersenen te stimuleren. Een andere mogelijke therapie is cognitieve stimulatietherapie, wat vooral nuttig is bij Alzheimerpatiënten.