Longontsteking (pneumonie): Ontsteking onderste luchtwegen

Bij een longontsteking (medische term: pneumonie) is het longweefsel in de onderste luchtwegen geïnfecteerd. Ook de bronchiën (luchtpijpvertakkingen en bronchioli (de kleinste vertakkingen van de luchtpijpvertakking)) zijn hierbij ontstoken. Eén van de vele mogelijke ziekteverwekkers veroorzaakt een pneumonie. Hoesten, koorts en ademhalingsproblemen zijn enkele typische kenmerken van een pneumonie. De behandeling bestaat vooral uit medicatie en rust. Door een gezonde levensstijl vermindert de kans op een longontsteking. De vooruitzichten zijn bij de meeste patiënten tot slot goed.

• Oorzaken pneumonie: Ziekteverwekkers
• Symptomen: Hoesten, koorts en ademhalingsproblemen
• Bacteriën
• Virussen en Mycoplasma
• Andere symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling longontsteking
• Prognose is meestal goed
• Preventie ontsteking onderste luchtwegen

Oorzaken pneumonie: Ziekteverwekkers

Ziekteverwekkers
De longontsteking is het gevolg van het inademen van een virus, een bacterie of een ander micro-organisme wanneer het afweersysteem slecht functioneert. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer de patiënt lijdt aan een verkoudheid (milde infectie met symptomen aan neus en keel), griep of een chronische aandoening. Bij patiënten met een zwak immuunsysteem zoals aidspatiënten, ouderen en patiënten die herstellen van een flinke griep, komt een longontsteking sneller tot stand. Bij hen zijn de longen namelijk verzwakt waardoor een ontsteking zich sneller ontwikkelt. De bacillen dringen vervolgens de longblaasjes in de longen binnen. Hierdoor ontstaat een longontsteking waardoor de longblaasjes zich vullen zich met sputum (slijm). Maar ook het inslikken van braaksel (aspiratiepneumonie) leidt mogelijk tot een pneumonie.

Voorbeelden
Een virale longontsteking ontstaat het vaakst bij kinderen, zoals door het respiratoir syncytieel virus) (RSV: virale infectie met symptomen aan de luchtwegen) of het para-influenzavirus (virale infectie met symptomen aan luchtwegen). Een bacteriële longontsteking zoals de pneumokok (de meest voorkomende oorzaak), de Streptococcus pneumoniae en de Haemophilus influenzae zijn vaker bij volwassenen te vinden. Ook een atypische longontsteking is mogelijk, waarbij de patiënt niet reageert op de verkregen behandeling via antibiotica. Voorbeelden van organismen die de atypische longontsteking veroorzaken zijn de Mycoplasma-pneumonie, Legionella pneumophila (veteranenziekte: ernstige longaandoening door bacteriën in water) en Chlamydia pneumoniae. Een ontsteking die de patiënt oploopt in het ziekenhuis is gekend als een nosocomiale infectie of een ziekenhuisinfectie. De bacteriën Klebsiella pneumoniae (ziekenhuisinfectie door bacteriën) en tuberculose veroorzaken het vaakst een ziekenhuisinfectie. pneumocystis jiroveci-pneumonie, veroorzaakt door een schimmel, is het vaakst de oorzaak van een longontsteking bij aidspatiënten.

Tot slot ontstaat soms een longontsteking als gevolg van radiotherapie (radiatiepneumonitis)

Symptomen: Hoesten, koorts en ademhalingsproblemen

De symptomen zijn wel afhankelijk van de oorzaak van de infectie.

Bacteriën

Bacteriën veroorzaken plotse symptomen zoals koorts

• kortademigheid
• koude rillingen
• pijn op de borst
• flankpijn
• rugpijn
• benauwdheid
• blauwzucht (cyanose)
• wheezing (piepend geluid bij de uitademing)
• een productieve hoest = natte hoest waarbij de patiënt slijm (sputum) ophoest, eventueel met bloed
• nachtelijk hoesten
• neusvleugelademen (bij kinderen)

Virussen en Mycoplasma

Een minder ernstige longontsteking met hoofdpijn, een milde koorts, een droge kuchhoest en een algemeen ziek gevoel (malaise) zijn symptomen van een longontsteking veroorzaakt door virussen en organismen met de naam Mycoplasma (heeft in tegenstelling tot bacteriën geen celwand maar wel een dun vlies). Vooral bij een Mycoplasma pneumonie heeft de patiënt vaak in het begin veel hoofdpijn in plaats van ademhalingsproblemen.

Andere symptomen

Bij een longontsteking komt mogelijk een acute buik (plots ernstige buikpijn) tot stand. Af en toe presenteert de patiënt zich met aanhoudend hikken.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De arts bevraagt eerst de patiënt over de symptomen, en medische geschiedenis. Daarna voert hij een auscultatie uit van de longen. Hij neemt met andere woorden zijn stethoscoop om hiermee te luisteren naar de ademgeluiden. Hierbij hoort hij een ruis of reutels, wat te verklaren is door het vocht dat zich in de longblaasjes bevindt.

Diagnostisch onderzoek
De arts neemt een thoraxfoto (röntgenfoto van de borstkas). Op de foto identificeert de arts een schaduw te zien op de long. Voor het bepalen van de oorzaak van een longontsteking, neemt de arts neemt een sputumcultuur (een kweek van opgehoest slijm) en voert hij een bloedonderzoek uit. Aan de hand van de verkregen resultaten, is de arts in staat de meest geschikte behandeling in te zetten.

Differentiële diagnose
De lijst met aandoeningen die de arts wel eens verwart met een longontsteking, is erg lang. De symptomenreeks van volgende ziektes heeft vaak gelijkenissen met de symptomenreeks van een longontsteking, al is dit ook variabel per type longontsteking.

• aangeboren stridor (gierende, piepende ademhaling)
• acute hypoglykemie (te laag bloedsuikergehalte)
• acute respiratory distress syndrome
• ademhalingsfalen (ernstige ziekte met langzame ademhaling)
• adenovirus (symptomen aan luchtwegen en ogen)
• agammaglobulinemie (infecties door tekort aan antistoffen)
• alveolaire proteïnose
• anemie (tekort aan rode bloedcellen)
• aortastenose (vernauwing van aortaklep in het hart)
• aseptische meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn, koorts en een stijve nek)
• astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen)
• atelectase (instorting long door ineenkrimping longblaasjes)
• atriale flutter
• atrioventriculair septum defect
• bacteriëmie
• borstvliesuitstroming (pleura-effusie: vochtophoping tussen borstvlies en longvlies)
• bronchiëctasieën (verwijde en geïrriteerde luchtwegen)
• bronchiolitis (luchtweginfectie met ademhalingsproblemen)
• bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen)
• bronchogenische cyste (abnormaal met vocht gevormde blaasvormige holte in lichaam)
• chlamydia trachomatis
• chlamydophila pneumoniae
• chlamydophila psittaci
• chronisch obstructief longlijden (COPD)
• chronische granulomateuze ziekte (infecties aan huid, longen, lever en darmen)
• coarctatie van de aorta
• coccidioidomycose (milde infectie met symptomen aan huid en longen)
• coxiella burnetii infectie
• cystische adenomatoïde misvorming
• cytomegalovirus
• darmobstructie (verstopping in darm met buikpijn en braken)
• empyeem (pus of etter in de longen, vaak wel het gevolg van een longontsteking)
• enterovirus (virale infectie met griepachtige symptomen)
• epiglottitis (levensbedreigende ontsteking van het strotklepje)
• gastro-oesofageale reflux (brandend maagzuur door maaginhoud die terugvloeit naar slokdarm)
• geboortetrauma
• gecombineerde B-cel- en T-cel aandoeningen
• hantavirus (virale infectie door besmetting met knaagdieren) (longvariant)
• hart-longtransplantatie
• hemosiderose (ijzerstapeling)
• hemothorax (ophoping van bloed in de holte tussen borstvlies en longvlies)
• hernia diaphragmatica (middenrifbreuk: uitstulping buikorganen met ademhalingsproblemen)
• herpes simplex
• herpes zoster (veroorzaakt gordelroos (virale infectie met huiduitslag en symptomen aan gezicht))
• het Goodpasture-syndroom (auto-immuunaandoening met symptomen aan nieren en longen)
• histoplasmose (schimmelinfectie met longproblemen)
• hoofdtrauma
• human immunodeficiency virus infectie (een hiv-infectie)
• hypertrofische cardiomyopathie (hartspieraandoening)
• hypocalciëmie (te laag calciumgehalte in het bloed)
• hypogammaglobulinemie
• hypoplasitisch linkerhartsyndroom
• IgA en IgG subklassendeficiënties
• influenza (griep)
• inslikken van een vreemd voorwerp
• kinkhoest (bacteriële infectie met hoesten en ademnood)
• kroep (virale infectie met blaffende hoest bij kinderen) (laryngotracheobronchitis)
• legionella infectie
• legionella pneumophila
• levertransplantatie
• longabces (bacteriële infectie met abces in longen)
• longatresie
• longsekwester
• longtransplantatie
• meningitis (ontsteking van hersen- of ruggenmergsvliezen)
• metabolische acidose (te hoge zuurgraad van het bloed)
• mucoviscidose
• neurale buisdefect
• para-influenzavirus
• patent ductus arteriosus (PDA: aangeboren hartafwijking)
• pleuravocht
• pneumokokkeninfectie (infectie veroorzaakt door pneumokokkenbacterie)
• pneumothorax (klaplong)
• pulmonale hypertensie
• pulmonale hypoplasie (onderontwikkeling van de longen)
• Q-koorts (bacteriële infectie met milde griepachtige of ernstige symptomen aan longen en/of lever)
• rookinhalatie
• slokdarmatresie met of zonder tracheo fistula
• stikkende thoracale dystrofie (Jeune-syndroom) (botafwijking met problemen aan ribbenkast)
• tachypneu (snelle, oppervlakkige ademhaling)
• tricuspidalisatresie
• truncus arteriosus
• varicella zoster-virus (waterpokken: meestal milde virale infectie met algemene symptomen en huiduitslag)

Behandeling longontsteking

Zelfzorg
Bedrust is nodig totdat de koorts gezakt is. Bovendien neemt de patiënt voldoende vocht in om uitdroging (dehydratie) te voorkomen. Dit maakt ook het slijm los. Een andere tip is om stoom te inhaleren waardoor de patiënt vlotter het geïnfecteerd sputum (slijm) ophoest. Warme kruikenzakken verlichten tot slot de pijn op de borst.

Professionele medische zorg
Tal van behandelingsopties zijn beschikbaar. Deze zijn afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Antibiotica bestrijden een bacteriële of Mycoplasma longontsteking. Bij een virale longontsteking schrijft de arts antivirale geneesmiddelen voor. Antimycotica zijn in te zetten wanneer een schimmel de oorzaak is van de pneumonie. Daarnaast is hoestmedicatie nuttig omdat deze het slijm verdunnen en de hoestprikkel dempen. Bij koorts en pijn (door het hoesten) zijn pijnstillers nuttig. Een griepvaccin biedt daarnaast bescherming tegen veroorzakers van de ontsteking. Zelden is nog extra zuurstoftherapie nodig.

Prognose is meestal goed

De patiënt herstelt meestal na enkele dagen. Maar bij patiënten die erg veel roken, chronisch ziek zijn of een verzwakt immuunsysteem hebben, bedraagt de hersteltijd vaak meerdere maanden. De meeste patiënten herstellen volledig.

Preventie ontsteking onderste luchtwegen

Een longontsteking is niet altijd te voorkomen, maar dankzij enkele tips loopt de patiënt minder risico. Vervuilde lucht en roken vermijden is aan te bevelen, want blootstelling aan luchtvervuiling en sigarettenrook leidt makkelijker tot een longontsteking en hart- en vaatziekten. Voorts is het belangrijk om voldoende groenten te eten omdat ze het afweersysteem ondersteunen. De patiënt grijpt tot slot niet direct naar antibiotica bij een verkoudheid om een longontsteking te voorkomen. Bij een verkoudheid werkt deze medicatie niet, en bovendien ontstaat zo sneller resistentie (ongevoeligheid) tegen deze antibiotica.

Lees verder

• Longontsteking bij kinderen (pediatrische pneumonie)
• Aspiratiepneumonie: Longontsteking door vreemde stoffen
• Overgevoeligheidspneumonitis: Longontsteking
• Atypische pneumonie (longontsteking): Oorzaken en symptomen
• Pneumocystis jiroveci-pneumonie: Longinfectie door schimmel