Voorspel van de Russische Revolutie: 1905-1914

De Russische Revolutie in 1917 heeft een voorgeschiedenis. Als beginpunt komen meerdere gebeurtenissen in het verleden in aanmerking. De zogenaamde 'Bloedige zondag' van 1905 is een geschikte keuze. Het begin van de Eerste Wereldoorlog in 1914 is een volgende belangrijke mijlpaal. De tussenliggende periode wordt gekenmerkt door veel onrust en ellende voor met name de arbeiders en kleine boeren (het overgrote deel van de bevolking). De situatie verergerde door het uitbreken van de wereldoorlog. Uiteindelijk bracht het einde van die oorlog ook het einde van het tsaristische regime met zich mee.

Inhoud


1905

In 1904-1905 botste in het verre oosten het imperialisme van Rusland met het imperialisme van Japan. In Mantsjoerije en in de Gele Zee bij Port Arthur leed Rusland een nederlaag tegen Japan. Deze oorlog had niet alleen gevolgen voor de buitenlandse politiek van Rusland maar ook voor de situatie in het binnenland. Het was een sein voor revolutionaire woelingen en daarmee het begin van het einde van het tsarenregime in 1917.

Bloedige Zondag

De binnenlandse ontevredenheid, die al oude wortels had, kwam rond de eeuwwisseling tot uiting bij globaal drie groepen. Ten eerste de liberalen die meer politieke invloed wilden. Ten tweede de groep van de arbeiders die zich had gevormd door de opkomende industrie. Ten derde de boeren die met de opheffing van de lijfeigenschap in 1861 wel vrij waren maar te weinig land bezaten om zich te ontplooien (in de periode erna kwam het, ondanks de landhervorming, zelfs op het platteland nog tot hongersnood).

In samenhang met de nederlagen tegen Japan in de periode 1904-1905 leidden de frustratie en ontevredenheid van het volk op zondag 9 januari 1905 tot een regelrecht drama. (22 januari volgens de nieuwe Russische kalender die in 1918 werd in gevoerd). Een menigte arbeiders, vrouwen en kinderen begaf zich naar het winterpaleis in Sint-Petersburg. De bedoeling was om op vreedzame wijze bij de tsaar verbetering van hun leefomstandigheden en hervormingen te bepleiten. Maar de tsaar was niet aanwezig. Zijn lijfwachten wel, die voelden zich in het nauw gebracht en openden het vuur op de menigte. Het gevolg was honderden doden en een geschokt vertrouwen in de tsaar. Over het algemeen, en zeker door communisten, worden de gebeurtenissen van die zondag beschouwd als opmaat voor de oktoberrevolutie in 1917.

Van opstanden naar economische groei (1905-1914)

Zoveel is duidelijk:' bloedige zondag' leidde vervolgens tot een periode van stakingen, terroristische aanslagen, boerenopstanden en tot muiterij in het leger en op de vloot.

Stakingen, opstanden en muiterijen

Direct al op 23 januari 1905 braken er in Sint-Petersburg stakingen uit die zich snel over West-Rusland verbreidden. Spoedig werden vakbonden opgericht en ook vormden zich de eerste sowjets (arbeidersraden).
Het tsaristische regime beantwoordde de stakingen en opstanden met veel geweld waarbij tientallen doden vielen. In juni brak er muiterij uit op de Zwarte Zee-vloot , ook in het leger kwam het tot muiterijen. Zowel ter zee als op het land traden de autoriteiten op met toepassing van veel geweld, wat veel slachtoffers tot gevolg had. In de Oostzee-gewesten braken boerenopstanden uit.

Actie en reactie

Als gevolg van alle onrust had de tsaar besloten een doema (een vorm van volksvertegenwoordiging) bijeen te geroepen - die pas in april 1906 voor het eerst bijeenkwam. En in oktober 1905 werd in een manifest de komst van een liberale grondwet aangekondigd. Maar dat hielp niet, stakingen gingen over in straatgevechten en pas toen de regering in 1906 vrede had gesloten met Japan was zij in staat met behulp van vrijgekomen troepen de orde te herstellen en zo de radicale elementen (tijdelijk) uit te schakelen. Reactionaire krachten leken weer aan de winnende hand en een conflict met de doema leidde tot ontbinding van die volksvertegenwoordiging. Dit deed de onrust toenemen. In 1907 kwamen er verkiezingen voor een tweede doema die een aanwas van sociaal-democratische volksvertegenwoordigers opleverde zodat de linkerzijde versterkt uit de verkiezingen kwam. Als reactie werden de bevoegdheden van het parlement beknot. De sterke man (van de ministers), P.A. Stolypin, was nu in de gelegenheid de revolutionaire woelingen verder in te dammen. Er brak een periode van economische bloei aan die voortduurde tot 1914 en die de aanhang van radicale elementen verminderde.

Nieuwe onrust

Het verminderen van de onrust kon niet voorkomen dat in 1911 premier Stolypin, die plannen maakte om het grootgrondbezit te verkavelen en de landbouw te moderniseren, door een moordaanslag om het leven kwam. Waarschijnlijk was de aanslag het werk van reactionaire krachten.

Raspoetin

Het beleid van Stolypin werd wel voortgezet, maar de gang van zaken rond het tsaristisch bewind waren een voorbode van een nieuwe crisis. De doema bleef de regering wel steunen, maar het optreden (beter: het verkeerd optreden) van tsaar Nicolaas II en het gedrag van personen uit zijn directe omgeving veroorzaakten de nodige moeilijkheden. De tsaar had nog altijd veel macht die hij niet gebruikte om de zaken ten goede te keren. Hij was een zwak vorst, die zich liet gezeggen door zijn onevenwichtige, reactionaire gemalin die op haar beurt sterk onder invloed stond van de dubieuze wonderdoener Raspoetin. Deze oefende zo een onacceptabele invloed uit op de regering. Hij zorgde er bijvoorbeeld voor dat bepaalde ministers werden afgezet. Zo ontstond er zelfs een oppositie van conservatieven en monarchisten tegen de tsaar.

Ondertussen bleven revolutionaire activisten in het land actief om de ontevredenheid onder met name arbeiders en boeren aan te wakkeren en in stelling te brengen tegen het heersende gezag.

Mensjewieken, bolsjewieken en sociaal-revolutionairen

Sinds 1903 was de marxistische sociaal-democratisch partij, die haar aanhang met name onder de arbeiders in de industrie had, uiteengevallen in twee groepen: de meer gematigde mensjewiki en de radicale bolsjewiki. De laatsten onder leiding van Wladimir Lenin waren strijdbaarder en beter georganiseerd dan de eersten die Georgi Plechanow en Julius Martow als leiders hadden.
Ook was er de niet-marxistische sociaal-revolutionaire partij die haar aanhang vooral had onder de kleine boeren op het platteland (veruit de grootste bevolkingsgroep); zij streed met name voor hervorming van het grootgrondbezit. Als partij was ze officieel niet in het parlement vertegenwoordigd maar had wel geestverwanten onder parlementsleden. Een van hen was Alexander Kerensky.

Eerste Wereldoorlog

Rusland was volop betrokken bij de spanningen op het Europese continent die tot de Eerste Wereldoorlog leidden. Er waren in de betreffende periode wisselende bondgenootschappen, waarbij Rusland uiteindelijk samen met Engeland en Frankrijk de ‘Triple Entente’ vormde; die stond tegenover de Centralen: Duitsland, Oostenrijk-Hongarije (de Donaumonarchie), het Osmaanse Rijk (Turkije) en Bulgarije. Bij de Centralen sloot Italië zich ook aan; zij het niet voor lang: al in 1915 schaarde het zich aan de andere kant, de kant van de 'Triple Entente' ( in 1916 kwam daar nog een land bij: Roemenië). Het laatste bondgenootschap bestond toen dus al met al uit meer dan drie landen en kreeg dan ook een andere naam: de Geallieerden.

Rusland in oorlog

Nadat de Bosnisch-Servische nationalist Cavrilo Princip op 28 juni 1914 de troonopvolger van de Donau-monarchie had vermoord in Sarajevo kondigden Oostenrijk en Servië de mobilisatie af. Rusland ook, dat wil zeggen de tsaar keurde een besluit daartoe goed, terwijl de Russische generale staf tegen was - het leger was er (nog) niet klaar voor. Maar de tsaar zette door. Zo werd Rusland bij ‘de Grote oorlog’ betrokken. Het Russische leger behaalde eerst een paar successen, maar vervolgens werd het eind augustus 1914 vernietigend verslagen door de Duitsers in Oost-Pruisen. De Russen wisten zich niet meer te herstellen en de oorlog verliep voor hen vervolgens rampzalig. Het Russische leger was gedwongen zich steeds verder op eigen grondgebied terug te trekken.

Op weg naar het einde

In 1915 werd de tsaar zelf opperbevelhebber van het leger – het moest z’n imago bij het volk verbeteren. Maar het hielp niet. Het deed de krijgskansen niet keren. En zijn imago verbeterde ook niet; die verslechterde alleen maar. In februari 1917 brak er een revolutie uit die hem tot aftreden dwong (in maart volgens de nieuwe Russische kalender die in 1918 werd ingevoerd).
De volgende revolutie dat jaar, in oktober (november nieuwe tijd) bracht de bolsjewistische communisten onder leiding van Lenin aan de macht. De communisten zou Rusland in de greep van hun 'dictatuur van het proletariaat' houden tot 1991.

Lees verder

© 2016 - 2024 Petervandenburg, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
De opkomst van het CommunismeDe opkomst van het CommunismeDe Rode Revolutie wordt het ook wel genoemd: De opkomst van de Communisme. Zo'n 90 jaar geleden maakte het Communisme zi…
Geschiedenis van Wit-RuslandGeschiedenis van Wit-RuslandIn Wit-Rusland hebben in de afgelopen eeuwen veel verschillende volken gewoond, zoals de Slaven, de Vikingen en de Tatar…
Leon Trotsky - RevolutionairLeon Trotsky - RevolutionairTrotsky was een van de grote mannen tijdens de revolutie in het Rusland van 1917 en werkte samen met Lenin. Trotsky pred…
De laatste zes Russische tsaren (1796 - 1917)De laatste zes Russische tsaren (1796 - 1917)Om te onthouden wie de laatste zes Russische tsaren waren is een handig ezelsbruggetje bedacht: panaan. Dit staat voor P…

Nederlandse postgeschiedenis: Post na de Tweede WereldoorlogIn het verwoeste en beroofde Nederland moesten de posterijen direct na de Tweede Wereldoorlog grootse moeite doen om bri…
Vier en een halve eeuw Romeinen in Noord-BrabantVier en een halve eeuw Romeinen in Noord-BrabantOnder leiding van Julius Caesar trokken de Romeinen in 57 voor Christus het gebied binnen dat nu Noord-Brabant heet. De…
Bronnen en referenties
  • Z.R. Ditrich, ‘Rusland’, in: C.D. Brandt en H. van Werveke (red.), Wereldgeschiedenis deel 8 (uitg. Unieboek, Bussum 1972)
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Revolutie_van_1905
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Februarirevolutie_(1917)
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Oktoberrevolutie
Petervandenburg (184 artikelen)
Laatste update: 05-09-2020
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Geschiedenis
Bronnen en referenties: 4
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.