Lichen planus: Symptomen aan mond, huid en geslachtsorganen

Lichen planus is een relatief milde ontstekingsreactie van de huid en slijmvliezen. Bij deze aandoening ontwikkelt de patiënt een jeukende uitslag op voornamelijk de huid of in de mond. Maar ook de geslachtsorganen, de hoofdhuid en de nagels zijn soms getroffen door de huidziekte. De precieze oorzaak van de niet besmettelijke ziekte die ook gekend is als 'ruber planus' is onbekend. De diagnose van lichen planus gebeurt veelal op basis van de zichtbare symptomen, maar soms neemt de arts wat weefsel weg en laat hij dit nog verder microscopisch onderzoeken. De behandeling van lichen planus bestaat vooral uit medicatie, al zijn ook enkele zelfzorgmaatregelen mogelijk om de ziekteverschijnselen onder controle te houden. Meestal verdwijnt de ziekte vanzelf binnen enkele maanden.

• Epidemiologie huidaandoening
• Oorzaken ontstekingsreactie van huid en slijmvliezen
• Risicofactoren lichen planus
• Symptomen aan mond, huid, geslachtsorganen, nagels en/of hoofdhuid
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties

Epidemiologie huidaandoening

Wereldwijd lijdt 1 tot 2% van de bevolking aan lichen planus. Lichen planus treft veelal volwassenen van middelbare leeftijd (tussen de dertig en zestig jaar). Kinderen zijn haast niet getroffen door lichen planus. Bij deze huidziekte zijn mannen en vrouwen even vaak aangetast. Maar bij lichen planus in de mond, zijn vrouwen vaker aangetast.

Oorzaken ontstekingsreactie van huid en slijmvliezen

De precieze oorzaak van lichen planus is onbekend. Mogelijk is de niet besmettelijke ziekte een auto-immuunreactie of een allergische reactie. Ontstekingscellen vallen hierbij om onbekende redenen eiwitten in de huid en slijmvliezen aan.

Risicofactoren lichen planus

De blootstelling aan geneesmiddelen, kleurstoffen, en andere chemische stoffen (zoals goud, antibiotica, arseen (arsenicum), jodiden, chloroquine, quinacrine, quinide, fenothiazinen en diuretica (vocht afdrijvende geneesmiddelen)) vormen een risicofactor voor lichen planus. Ook patiënten met een systemische virale infectie zoals virale hepatitis C, lopen een hoger risico op het ontwikkelen van lichen planus. Schade aan de huid, fysieke en emotionele stress en een genetische aanleg zijn nog andere bijdragende factoren.

Symptomen aan mond, huid, geslachtsorganen, nagels en/of hoofdhuid

Bij ongeveer de helft van de patiënten is de mond aangetast (orale lichen planus). Daarnaast komen huidletsels eveneens vaak voor. Hierbij zijn de armen, de benen en de romp het vaakst getroffen. Minder vaak zijn de nagels, de hoofdhuid, de vulva (uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen), de vagina en de penis aangetast. Maar ook andere lichaamsgebieden zijn mogelijk getroffen door de huidziekte.

Mond

De patiënt ontwikkelt mondletsels en mondzweren die zich aan de zijkanten van de tong, de binnenkant van de wang of op het tandvlees bevinden. Deze letsels lijken op blauwwitte vlekken of puistjes. Zo ervaart de patiënt bijvoorbeeld witte vlekken op het tandvlees en tongvlekken. De zweren in de mond nemen voorts geleidelijk in omvang toe. Deze zijn gevoelig of pijnlijk, al hebben patiënten met milde symptomen vaak geen pijn. Tongpijn en mondbranden (aandoening met pijn aan tong en mond) zijn bijvoorbeeld enkele van de mogelijke klachten. Een droge mond (xerostomie) en een metaalachtige smaak in de mond zijn andere symptomen van orale lichen planus. Wanneer de pijn zich verspreidt naar de oren, ontstaat oorpijn.

Huid

Huidzweren zijn een ander symptoom van lichen planus. Deze jeukende zweren bevinden zich meestal op het binnenste van de pols, de benen, de voeten (jeukende voeten) de romp of de genitaliën. Deze donkerrode tot paarse zweren zijn symmetrisch, zijn scherp begrensd en hebben een grootte van gemiddeld 35mm in diameter. Verder komen de huidzweren geïsoleerd voor, of ze bevinden zich in clusters op de huid, en meestal liggen ze op de plaats van een huidletsel. Op de glanzende of schilferige zweren zijn dunne, onregelmatige witte strepen of krassen te zien. Dikke, schilferige vlekken zijn typerend voor de enkels en staan bekend als hypertrofische lichen planus. Blaarvorming op de huidzweren is tot slot mogelijk maar wel zeldzaam.

Penis

Lichen planus van de penis
De patiënt heeft bultjes (papules, papels) die een platte bovenkant hebben en glanzen en een niet-jeukende huiduitslag op de penis. Op de eikel bevinden zich tot slot paarse of witte ringvormige vlekken.

Vulva en vagina

Rond de vulva heeft de vrouw een pijnlijk, brandend gevoel en de vulva voelt eveneens “ruw” aan. De vulva is tevens bedekt met witte strepen en heeft een rode, roze of bleke witte kleur. Als de vagina aangetast is, is geslachtsgemeenschap pijnlijk. Als de buitenste huidlagen scheuren, vormen zich vochtige, rode vlekken. Door het ontstaan van littekenweefsel krijgt de vagina bovendien een ander uiterlijk. Een kleverige gele vaginale afscheiding of groene vaginale afscheiding, eventueel in combinatie met bloedsporen, behoort ook tot de mogelijkheden. Tot slot is de opening van de vagina mogelijk versmald.

Nagels

De nagels zijn in 10% van de patiënten getroffen en dan zijn tal van afwijkingen mogelijk. Hierdoor ontstaan ribbels en groeven in de nagels (putjesnagels) die tevens dunner worden. Soms zijn de nagels donkerder van kleur, verdikt (dikke nagels) of verhoogd, of soms splijten ze of stoppen ze met groeien. Ook onycholyse (nagelloslating) is mogelijk.

Hoofdhuid

Wanneer de hoofdhuid is aangetast, verschijnen rode vlekken rond clusters van het haar. In sommige gevallen treedt vervolgens permanent haarverlies (alopecia) op.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De arts stelt de diagnose van lichen planus op basis van het uiterlijk van de letsels. Een tandarts identificeert vaak orale lichen planus. Een biopsie van het huidletsel of mondletsel (stukje weefsel wegnemen en microscopisch laten onderzoeken) bevestigt de diagnose. Om hepatitis (leverontsteking) uit te sluiten, voert de arts tot slot nog een bloedonderzoek uit.

Differentiële diagnose

Soms voert de arts nog verdere onderzoeken uit als hij bij de patiënt een lichamelijk onderzoek heeft uitgevoerd. Mogelijk wijzen de symptomen namelijk op andere mogelijke aandoeningen die een gelijkaardig klinisch beeld hebben als lichen planus, met name:

• graft-versus-host ziekte (complicatie na transplantatie)
• lichen nitidus (huidaandoening met vele glanzende bultjes op de huid)
• lichen simplex chronicus (huidziekte met jeuk door krabben)
• pityriasis rosea (moedervlek en vurige huiduitslag op romp)
• plaque psoriasis
• psoriasis guttata (druppelvormige, rode vlekken op de huid met jeuk)
• syfilis
• tinea corporis (lichaamsschimmel: ringvormige huiduitslag)

Behandeling

Patiënten met milde symptomen van lichen planus, hebben geen medische behandeling nodig. Het doel van de behandeling is om de symptomen te verminderen en het genezingsproces van de huidaandoening te versnellen. Geen enkele behandeling geneest lichen planus, maar een aantal behandelingen krijgen de symptomen toch onder controle waardoor het leven voor de patiënt gemakkelijker wordt.

Zelfzorg

Huid
De huid wassen met zeep of badschuim is afgeraden bij lichen planus. Het gebruik van gewoon warm water is een beter alternatief. Verder wast de patiënt de haren apart over een bassin zodat de rest van de aangetaste huid niet in contact komt met shampoo. Het is tot slot nuttig om een verzachtend hydraterend middel te gebruiken om de huid voldoende vochtig te houden.

Mond
Als gebieden van de mond pijnlijk zijn, is het handig om enkel zacht voedsel, zoals aardappelpuree en papjes te consumeren. Kruidig, zuur voedsel (zoals vruchtensap) en harde/scherpe voedingsmiddelen (zoals knapperig brood) is vaak pijnlijk in de mond dus dit vermijdt de patiënt best. De tanden reinigen gebeurt door middel van een milde tandpasta die geen natriumlaurylsulfaat (schuimmiddel) bevat. Het drinken van alcohol en het gebruik van mondwater met alcohol is evenmin een goed idee. Verder is een regelmatig tandheelkundig onderzoek aanbevolen.
Genitaliën
Het gebruik een verzachtend middel, zoals vaseline, voor en na het plassen, verlicht de symptomen. Verder verzacht de patiënt jeuk en vermindert de zwelling door het aanbrengen van een coldpack dat is ingewikkeld in een schone theedoek. Bij het wassen van de huid, gebruikt de patiënt enkel warm water of een waterige crème in plaats van zeep of badschuim. Vrouwen dragen tot slot best geen panty’s.

Professionele medische zorg

De arts zet medicatie in voor de behandeling van de huidziekte, zoals:

• andere lokale geneesmiddelen om op de huid aan te brengen
• antihistaminica (geneesmiddelen tegen allergische reacties)
• een corticosteroïde injectie in een zweer
• immunosuppressiva (geneesmiddelen die het afweersysteem onderdrukken)
• lidocaïne mondwater om het gebied te verdoven en het eten comfortabeler te maken (voor zweertjes in de mond)
• lokale (plaatselijke) corticosteroïden of orale (via de mond ingenomen) corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmende medicatie) om de zwelling en immuunreacties te verminderen
• ultraviolet lichttherapie
• verbanden (waarop medicatie is aangebracht) tegen de krassen
• vitamine A via een crème of via de mond ingenomen

Prognose

Lichen planus is geen ernstige aandoening. Meestal verbeteren de symptomen van de huidaandoening na de behandeling. De ziekte verdwijnt vaak binnen zes tot achttien maanden, maar komt en gaat soms gedurende vele jaren. Als lichen planus het gevolg is van een gebruikt geneesmiddel, verdwijnt de huiduitslag van zodra de patiënt gestopt is met het medicijn.

Complicaties

Mogelijk heeft de patiënt mondzweren die lang aanhouden. Ook lichen planus aan het genitale gebied houdt soms erg lang aan. Verder ontstaan soms kleurveranderingen in de huid (post-inflammatoire hyperpigmentatie), hetgeen meer merkbaar is bij patiënten met een donkere huidskleur. Bepaalde mensen lopen tevens een verhoogd risico op het ontwikkelen van diverse soorten kanker zoals mondkanker, vulvakanker (kanker aan uitwendige geslachtsorgaan bij vrouw) en peniskanker (symptomen aan de huid en aanwezigheid van knobbeltjes).

Lees verder

• Infecties aan hoofdhuid: Oorzaken, symptomen en behandeling
• Huidzweren: Oorzaken en soorten van zweer of zweren op huid
• Rode vlekken op gehemelte: Oorzaken van roodheid in de mond