Eczeem: Chronische huidziekte met droge en jeukende huid

Eczeem is een frequent voorkomende chronische huidziekte die vooral kinderen maar ook soms volwassen treft. Eczeem is het gevolg van een overgevoeligheidsreactie van het lichaam op bepaalde uitlokkende factoren waardoor een soort allergie ontstaat, hetgeen leidt tot een huidontsteking. Bij eczeem ontwikkelt de patiënt een zeer droge en jeukende huid. Krabben leidt tot roodheid, zwelling, een brandende huid, korstvorming en schilfering. In de meeste gevallen wisselen rustige periodes zich af met ergere symptomen. De behandeling bestaat uit het vermijden van irriterende stoffen en het verzorgen van de huid, eventueel in combinatie met medicijnen en andere medische behandelingen. De prognose van de huidafwijking is variabel. De niet-besmettelijke huidaandoening verbetert of verdwijnt bij kinderen namelijk soms met het verouderen, hoewel restverschijnselen mogelijk zijn zoals een droge en geïrriteerde huid. Andere vormen van eczeem zijn een belangrijk probleem bij volwassenen.

• Synoniemen eczeem
• Epidemiologie chronische huidziekte
• Oorzaken huidafwijking
• Auto-immuunaandoening
• Huidreactie in de huid
• Risicofactoren huidaandoening
• Ziekten
• Andere uitlokkende factoren
• Symptomen: Droge en jeukende huid
• Huid
• Ogen
• Nagels
• Huidletsels die samenhangen met eczeem
• Atopische plooi (Dennie-Morgan vouw)
• Cheilitis
• Hypergepigmenteerde oogleden
• Hyperlineaire palmen
• Ichthyosis
• Keratosis pilaris
• Lichenificatie
• Papels
• Urticaria
• Stadia van de huidafwijking
• Zuigelingen
• Kindertijd
• Puberteit
• Volwassenen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Prognose
• Complicaties: Infecties door het krabben
• Huid
• Ogen
• Groei

Synoniemen eczeem

"Atopische dermatitis" is een ander gebruikte term voor eczeem. Het woord "dermatitis" verwijst naar een ontsteking van de huid. "Atopisch" verwijst naar een groep van ziekten waarbij vaak een erfelijke factor aanwezig is voor het ontwikkelen van andere allergische aandoeningen, zoals astma en hooikoorts. Ook “contactdermatitis (huiduitslag met roodheid en jeuk)”, “constitutioneel eczeem” en “eczema” zijn synoniemen voor eczeem.

Epidemiologie chronische huidziekte

Eczeem komt vaak voor en treft ongeveer 30% van de bevolking. Mannen en vrouwen zijn even vaak getroffen door de huidziekte. Hoewel eczeem op elke mogelijke leeftijd verschijnt, begint de huidafwijking meestal in de kindertijd. Het optreden van de symptomen na de leeftijd van dertig jaar komt minder vaak voor en is dan vaak het gevolg van blootstelling van de huid aan agressieve of natte omstandigheden. Mensen die in de steden en in droge klimaten leven, ontwikkelen tot slot vaker deze huidziekte.

Oorzaken huidafwijking

Auto-immuunaandoening

De oorzaak van eczeem is niet bekend, maar de ziekte is mogelijk een gevolg van een combinatie van genetische (erfelijke) factoren en omgevingsfactoren. Verder is eczeem een auto-immuunaandoening. Het immuunsysteem herkent en bestrijdt indringers die het lichaam willen binnendringen. Bij eczeem is het afweersystem echter een beetje misleid waardoor de eigen immuuncellen de huidcellen aanvallen.

Huidreactie in de huid

Eczeem is het gevolg van een huidreactie (vergelijkbaar met een allergie) in de huid. De reactie leidt tot een voortdurende zwelling en roodheid. Patiënten met eczeem zijn gevoeliger omdat in de huid bepaalde eiwitten ontbreken. Bij patiënten met eczeem zijn namelijk huidverschillen aanwezig. De opperhuid (epidermis) bestaat uit twee delen: een binnenste gedeelte dat vochtig is en levende cellen bevat, en een buitenste deel, bekend als de hoornlaag of stratum corneum, die droog is en afgeplatte, dode cellen bevat. Onder normale omstandigheden fungeert de hoornlaag als een barrière, waardoor de rest van de huid niet uitdroogt en andere lagen de huid beschermen tegen schade veroorzaakt door irriterende stoffen en infecties. Wanneer deze barrière beschadigd is, ontstaan problemen met de huid. De huid van een patiënt met eczeem verliest vocht door de opperhuid, waardoor de huid zeer droog is en een lagere bescherming aanwezig is. De symptomen van eczeem verschijnen met andere woorden als een combinatie van de abnormale werking van het immuunsysteem met de huidwijzigingen.

Risicofactoren huidaandoening

Ziekten

De huidaandoening komt vaker voor bij kinderen als een ouder de huidziekte eveneens heeft gehad of als de ouder andere allergische aandoeningen heeft gehad zoals astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in del longen) of hooikoorts. Als beide ouders een atopische ziekte hebben, neemt de kans toe op het ontwikkelen van eczeem. Hoewel sommige patiënten de huidgerelateerde symptomen ontgroeien, ontwikkelen veel kinderen met eczeem ook hooikoorts of astma. Verder verergeren emotionele factoren, zoals stress, de symptomen van eczeem. Deze emotionele factoren zijn echter niet de oorzaak van de huidaandoening.

Andere uitlokkende factoren

Volgende andere uitlokkende factoren voor eczeem zijn bovendien gekend:

• allergieën (allergische reactie door contact met uitlokkende stof) voor pollen, schimmels, huisstofmijt of dieren
• bepaalde voedingsmiddelen zoals zuivelproducten
• contact met irriterende stoffen en chemicaliën
• contact met parfums of kleurstoffen toegevoegd aan cosmetica, deodoranten, huidlotions, zepen en wasmiddelen
• contact met ruwe materialen, zoals wol of synthetische vezels
• contact met sigarettenrook
• contact met stof of zand
• contact met stoffen zoals chloor, minerale olie of oplosmiddelen
• een droge / uitgedroogde huid door het frequent nemen van een bad of douche en door heel vaak te zwemmen
• een verkoudheid (milde infectie met symptomen aan neus en keel) of de griep
• emotionele stress
• het krijgen van tanden bij kinderen
• hitte (eczema caloricum: eczeem veroorzaakt door hitte)
• katten- en hondenbont
• koude en droge lucht in de winter
• te warm of te koud krijgen evenals plotselinge temperatuursveranderingen
• zonlicht

Symptomen: Droge en jeukende huid

De symptomen van eczeem zijn zeer variabel per patiënt. Eczeem op de huid en rond de ogen komt het vaakst voor.

Huid

De meest voorkomende symptomen zijn een droge huid, een jeukende huid en een huiduitslag met een onscherpe begrenzing op het gezicht, aan de ellebogen, achter de knieën, en op de handen en voeten (jeukende voeten). Jeuk is het belangrijkste symptoom van eczeem. Krabben en wrijven in reactie op jeuk is irriterend voor de huid, verhoogt de ontsteking, en verhoogt bijgevolg nog meer de jeuk. Jeuk is vooral een probleem tijdens de slaap, wanneer de patiënt zich niet meer bewust is van het krabben. Het uiterlijk van de huid is eveneens variabel en afhankelijk van eventuele secundaire huidinfecties door het krabben. De huid is rood, schilferig, dik, leerachtig en/of geïnfecteerd. Zo komt een rode neus soms voor. Daarnaast bezit de huid kleine bultjes of blaasjes, lekt deze vloeistof of bevat deze korstvorming. De huidskleur is ook gewijzigd (een meer donkere kleur: hyperpigmentatie of een meer lichtere kleur: hypopigmentatie). Bij aantasting van de (boven)lip, verschijnt een gezwollen bovenlip.

Ogen

Eczeem tast eveneens mogelijk de huid rond de ogen, de oogleden, de wenkbrauwen en de wimpers aan. Het krabben en wrijven aan de ogen leidt tot een rode en gezwollen huid. Sommige patiënten met eczeem ontwikkelen een extra huidplooi onder de ogen. Een droge huid rond de ogen is eveneens een kenmerk van eczeem. Het fragmentarisch verlies van wenkbrauwen en wimpers (madarose) is een ander gevolg van het krabben of te wrijven. Een huiduitslag rond de ogen behoort eveneens tot de mogelijkheden bij eczeem.

Nagels

Af en toe treden nagelafwijkingen op door chronisch eczeem. Leukonychie (witte nagels) en putjesnagels (putjes in de nagels) zijn hiervan voorbeelden.

Huidletsels die samenhangen met eczeem

Volgende huidletsels verschijnen vaak bij eczeem.

Atopische plooi (Dennie-Morgan vouw)

Dit is een extra huidplooi die zich ontwikkelt onder de ogen.

Cheilitis

Hierbij is de huid op en rond de lippen ontstoken.

Hypergepigmenteerde oogleden

De oogleden verdonkeren door de ontsteking of hooikoorts.

Hyperlineaire palmen

Hierbij ontstaat een verhoogd aantal huidplooien op de handpalmen.

Ichthyosis

Bij ichthyosis ontwikkelt de patiënt een droge, rechthoekige schubben op de huid.

Keratosis pilaris

Keratosis pilaris kenmerkt zich door kleine, ruwe hobbels, meestal op het gezicht, de bovenarmen en de bovenbenen.

Lichenificatie

Bij lichtenificatie ontstaat een vergroving van het huidreliëf (leerachtige huid) bij langdurende huidziekten zoals eczeem. Dit is het gevolg van het langdurig wrijven en krabben. Lichenificatie is tevens gekenmerkt door verminderde plooibaarheid en het optreden van veelhoekige huidveldjes, gescheiden door diepe smalle groeven.

Papels

Papels zijn kleine bultjes die openbarsten bij het krabben en soms knapperig en geïnfecteerd zijn.

Urticaria

Netelroos, een andere term voor urticaria, presenteert zich als rode jeukende bultjes die verschijnen na blootstelling aan een allergeen, na een inspanning, na een warm bad, …

Stadia van de huidafwijking

Zuigelingen

Bij eczeem die tijdens de kindertijd, is elk kind anders getroffen qua begin en ernst van de symptomen. Bij zuigelingen begint eczeem gewoonlijk ongeveer zes tot twaalf weken na de geboorte. Dit verschijnt voor het eerst rond de wangen en de kin als een fragmentarische uitslag in het gezicht (gezichtseczeem), die evolueert naar een rode schilferige, bolstaande huiduitslag. De huid is mogelijk besmet. Zodra het kind mobieler is en begint te kruipen, zijn blootgestelde gebieden, zoals de binnenste en buitenste delen van de armen en benen, ook getroffen. Een zuigeling met eczeem is onrustig en prikkelbaar vanwege de jeuk en het ongemak van de ziekte.

Kindertijd

In de kindertijd begint de uitslag achter de knieën en de binnenkant van de ellebogen; aan de zijkanten van de hals; rond de mond; en op de polsen, enkels en handen. Vaak begint de uitslag begint met papels (pukkels) die hard en schilferig zijn wanneer de patiënt deze openkrabt. De huid rond de mond geraakt ontstoken en het constante likken van de mondomgeving resulteert in kleine, pijnlijke scheurtjes in de huid rond de mond.

Puberteit

Bij sommige kinderen gaat de ziekte lang in remissie (rustige periode zonder symptomen) om daarna weer bij het begin van de puberteit op te flakkeren komen wanneer verschillende uitlokkende factoren een rol spelen zoals hormonen, stress, en het gebruik van irriterende huidverzorgingsproducten of cosmetica.

Volwassenen

Hoewel een aantal patiënten eczeem in de kindertijd hebben en soms symptomen ervaren in de volwassenheid, is het ook mogelijk dat de ziekte pas op volwassen leeftijd voor het eerst verschijnt. Het patroon bij volwassenen is vergelijkbaar met dat van kinderen.

Diagnose en onderzoeken

Een huisarts, dermatoloog (huidarts) of allergoloog stelt de diagnose van eczeem waarbij hij eerst de medische geschiedenis en de huidige symptomen van de patiënt in kaart brengt. Hij stelt bijvoorbeeld diverse vragen:

• de aanwezigheid van slaapstoornissen
• de aanwezigheid van ziekten zoals hooikoorts en astma (bij de patiënt en in de familie)
• de blootstelling aan irriterende stoffen
• de familiegeschiedenis van allergische aandoeningen
• eerdere behandelingen voor huidziekten
• het gebruik van corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) of andere medicijnen
• het gebruik van voedingsmiddelen die mogelijk verband houden met de huidgerelateerde symptomen

Een specifieke test voor eczeem is niet mogelijk, maar een huidbiopsie is wel mogelijk waarbij de arts wat weefsel wegneemt. Een huidallergietest is bij sommige patiënten ook vereist.

Behandeling

Zelfzorg

Dankzij enkele zelfzorgmaatregelen valt eczeem beter te behandelen met name via:

• allergenen en irriterende stoffen identificeren en vermijden
• huidverzorging met vochtinbrengende crèmes
• kledij van zachte katoenen stoffen
• koele plaatsen (oververhitting doet een patiënt meer krabben)
• korte vingernagels
• lauwe baden
• uitvoeren van andere activiteiten (afleiding zoeken om krabben te voorkomen)

Professionele medische zorg

De twee belangrijkste doelstellingen bij de behandeling van eczeem zijn de genezing van de huid en het voorkomen van opflakkeringen. De arts zet medicijnen in zoals corticosteroïde crèmes en zalven, bepaalde antihistaminica en topische (op de huid aangebrachte) calcineurine remmers. Fototherapie is een andere behandelingsvorm waarbij de arts ultraviolet A en/of B lichtgolven gebruikt (enkel inzetbaar bij lichte tot matige eczeem). Ontwikkelt de patiënt secundaire infecties, dan zet de patiënt antivirale geneesmiddelen, antibiotica of antimycotica (antischimmelmiddelen) in.

Prognose

Eczeem is een chronische aandoening waarvan de symptomen dankzij een effectieve behandeling verminderen. Dit houdt in dat als de patiënt de irriterende stoffen vermijdt en de huid goed verzorgt en vochtig houdt. De meerderheid (80-90%) van de kinderen met een vroege start van eczeem verbeteren spontaan en zijn genezen voor de tienerjaren. De helft is reeds voor zesjarige leeftijd eczeemvrij. Sommige kinderen krijgen in de volwassenheid wel opnieuw opflakkeringen van eczeem. Indien de aanvang van eczeem in de late kindertijd of op volwassen leeftijd is opgetreden, is de aandoening vaak chronisch of terugkerend.

Eczeem is moeilijk te behandelen in een aantal situaties:

• een grote hoeveelheid van het lichaam is aangetast
• het begin van de symptomen op jonge leeftijd
• het optreden van de huidziekte in combinatie met allergieën en astma
• het optreden van de symptomen bij een familiegeschiedenis van eczeem

Complicaties: Infecties door het krabben

Huid

De beschadigde huid trekt vaak stafylokokkenbacteriën (meestal Staphylococcus aureus) of streptokokkenbacteriën aan, waardoor een secundaire eczeeminfectie bestaat, vooral in buigbare gebieden zoals de nek en de liezen. Klinisch lijken deze symptomen op letsels van impetigo. Ook virale infecties (bijvoorbeeld virale wratten en molluscum) zijn vaak wijdverspreid bij atopisch eczeem en is wellicht het gevolg van krabben. Het herpes simplex virus veroorzaakt mogelijk een wijdverspreide uitbarsting (eczema herpeticum, varicelliforme eruptie van Kaposi). Dit is soms een zeer ernstige en zelden zelfs een fatale infectie. Sommige schimmels veroorzaken ook huidinfecties bij eczeem. Blijvende littekens en bijwerkingen als gevolg van langdurig gebruik van geneesmiddelen voor de behandeling van eczeem zijn ook mogelijk.

Ogen

Ooggerelateerde complicaties van atopisch eczeem zijn onder meer irritatie van het oogbindvlies en minder vaak keratoconjunctivitis en cataract (staar: vertroebelde ooglens).

Groei

Een vertraagde groei is tevens mogelijk bij kinderen met chronische ernstige eczeem, en is het gevolg van de ziekte zelf en het gebruik van topische steroïden.

Lees verder

• Handeczeem: Chronische huidziekte met droge, gebarsten huid
• Eczeem op het gezicht: Behandeling van gezichtseczeem
• Dyshidrotisch eczeem: Blaasjes en blaren op handen en voeten
• Seborroïsch eczeem: Huidziekte met hoofdroos en rode huid
• Ooreczeem: Huidaandoening met droge, rode en jeukende oren