Hypothyreoïdie: Onvoldoende werking van schildklier

Hypothyreoïdie (hypothyroïdie), een te traag werkende schildklier, is een aandoening waarbij de schildklier onvoldoende schildklierhormoon maakt. Hypothyreoïdie verstoort de normale balans van chemische reacties in het lichaam. In de beginfase ontstaan zelden symptomen maar na verloop van tijd leidt onbehandelde hypothyreoïdie tot een aantal gezondheidsproblemen, zoals zwaarlijvigheid, gewrichtspijn, onvruchtbaarheid en hartziekten. De onvoldoende werking van de schildklier komt tot stand bij tal van medische aandoeningen en behandelingen. Het behandelen van deze schildklieraandoening verloopt eenvoudig via vervangende schildklierhormonen die de patiënt veelal levenslang inneemt. De schildklierziekte brengt tot slot heel wat potentieel levensgevaarlijke complicaties met zich mee.

• Epidemiologie trage werking van schildklier: Vooral bij vrouwen
• Oorzaken van onvoldoende werking van schildklier
• Symptomen van te traag werkende schildklier
• Diagnose en onderzoeken schildklieraandoening
• Behandeling met schildklierhormonen
• Prognose schildklierziekte
• Complicaties hypothyreoïdie

Epidemiologie trage werking van schildklier: Vooral bij vrouwen

Primaire hypothyreoïdie is één van de meest voorkomende endocriene aandoeningen met een totale prevalentie van meer dan 1% bij vrouwen, maar minder dan 0,1% bij mannen. De gemiddelde leeftijd bij de diagnose bedraagt ongeveer zestig jaar. Hypothyreoïdie komt vaker voor bij vrouwen. Mensen met een blanke huidskleur en mensen van Aziatische afkomst zijn tot slot vaker getroffen door een onvoldoende werking van de schildklier.

Oorzaken van onvoldoende werking van schildklier

Drie hoofdoorzaken zijn bekend voor de te traag werkende schildklier met name een auto-immuunreactie van het lichaam, een ontsteking van de schildklier en de ziekte van Hashimoto. Tal van onderliggende oorzaken veroorzaken deze problemen met de schildklier.

Auto-immuun hypothyreoïdie

Atrofische (auto) hypothyreoïdie is de meest voorkomende oorzaak van hypothyreoïdie en gaat gepaard met antithyroïde autoantilichamen waardoor uiteindelijk atrofie (afsterven) en fibrose (verbindweefseling) van de schildklier optreedt. Dit komt zes keer vaker voor bij vrouwen en de incidentie neemt toe met de leeftijd. De schildklieraandoening gaat gepaard met andere auto-immuunziekten zoals:

• coeliakie (maag- en darmproblemen door het eten van gluten)
• de ziekte van Addison (onvoldoende productie van hormonen door bijnieren)
• diabetes mellitus type 1 (suikerziekte)
• multiple sclerose (chronische auto-immuunziekte die het centrale zenuwstelsel aantast)
• pernicieuze anemie (falen van absorptie van vitamine B12 met een vitamine B12-tekort als gevolg)
• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)

Postpartum thyroïditis
Een ontsteking en zwelling van de schildklier (thyroïditis) is meestal een voorbijgaand fenomeen dat optreedt na de zwangerschap. Na de bevalling ontstaat hyperthyreoïdie (overmatig actieve schildklier) en/of hypothyreoïdie. Dit is wellicht het gevolg van de wijzigingen aan het immuunsysteem die noodzakelijk zijn voor de zwangerschap. Meestal herstelt de patiënte spontaan van deze schildklieraandoening, al leidt dit bij sommige vrouwen tot permanente hypothyreoïdie. Postpartum thyroïditis verwart de arts soms met een postnatale depressie, waardoor een schildklierfunctieonderzoek zeker nodig is bij deze situatie.

Ziekte van Hashimoto

Deze vorm van een te traag werkende schildklier presenteert zich eveneens vaker bij vrouwen, meestal op een late middelbare leeftijd. Bij de ziekte van Hashimoto ontstaat een bij de meeste patiënten een kropgezwel. De klier is meestal stevig en rubberachtig, maar varieert van zacht naar hard. Patiënten hebben een slecht werkende maar soms ook een goed werkende schildklier bij deze ziekte. Medicatie verkleint het kropgezwel.

Onderliggende aandoeningen en behandelingen van de schildklieraandoeningen zijn:

• aangeboren afwijkingen zoals het GAPO-syndroom (afwijkingen van groei, gezicht, tanden en ogen) en het Alström-syndroom (symptomen van zwaarlijvigheid, diabetes, netvliesdegeneratie en gehoorverlies)
• de chirurgische verwijdering van een deel van de schildklier of de volledige schildklier
• een hypofysetumor zoals bij de aandoening gigantisme, of een operatie aan de hypofyse
• het carpaal tunnel syndroom (tintelingen en/of zwakte in de hand)
• het gebruik van bepaalde geneesmiddelen zoals lithium, interferon en amiodaron
• het Sheehan-syndroom (een aandoening bij een vrouw die tijdens de zwangerschap of bevalling ernstig bloedt)
• primaire biliaire cholangitis (schade aan galwegen in lever)
• radioactief jodium voor de behandeling van een overactieve schildklier (hyperthyreoïdie) zoals bij de ziekte van Graves (overproductie van schildklierhormonen)
• radiotherapie aan de hals of de hersenen voor verschillende vormen van kanker
• virale infecties (verkoudheid) of andere luchtweginfecties

Symptomen van te traag werkende schildklier

Volgende veelal niet-specifieke symptomen komen voor bij hypothyreoïdie:

• abnormale reflexen
• anorexia
• apathie (gebrek aan motivatie in het leven)
• bleekheid of een droge huid
• brandende voeten
• coördinatie- en evenwichtsproblemen (ataxie)
• dun, broos haar, broze nagels en onycholyse (nagelloslating)
• dunner wordende wenkbrauwen
• een bleke of droge huid, die koel aanvoelt
• een diepe stem
• een droge huid rond de ogen
• een droge mond (xerostomie)
• een gewichtstoename
• een grote tong (macroglossie)
• een opgezette buik (ascites) (soms)
• een lage lichaamstemperatuur
• een langzame spraak
• een trage hartslag (bradycardie)
• een verdikte huid
• een verhoogde gevoeligheid voor lage temperatuur
• een verlies van geur
• een verminderd bewegingsbereik
• een verminderd geheugen
• een witte tepelafscheiding
• geelzucht (icterus)
• gewrichtspijn
• gezwollen gezicht, gezwollen handen en gezwollen voeten
• grove kenmerken van het gezicht
• harde ontlasting of constipatie
• heesheid
• koude vingers
• koude-intolerantie (sneller koud hebben)
• mondbranden (aandoening met pijn aan tong en mond)
• onvrijwillige spiertrekkingen aan de wenkbrauw
• oogproblemen
• overmatig geeuwen
• slaapzucht (overdag abnormaal slaperig)
• smaakverlies
• spierpijn, spierstijfheid en spierzwakte
• wallen onder de ogen
• verdriet of depressie
• verminderd zweten
• vermoeidheid of een vertraagd gevoel
• zwaardere menstruatie en onregelmatige menstruatie
• zwakte
• zwelling van de armen en benen

Diagnose en onderzoeken schildklieraandoening

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De arts vindt bij het lichamelijk onderzoek een vergrote schildklier, al is deze soms normaal of zelfs kleiner dan normaal. Verder bemerkt hij de mogelijke vele zichtbare symptomen waaraan de patiënt lijdt. Een uitgebreid bloedonderzoek is nodig om de schildklierhormonen te meten; dit onthult een lager ACE-niveau (converterend enzym), anemie (bloedarmoede), hyponatriëmie (verlaagd natriumgehalte in het bloed) en soms ook verhoogde vetten in het bloed (hyperlipidemie) of hypermagnesiëmie (verhoogd magnesiumgehalte in het bloed). Ook een schildklierscan is een mogelijk beeldvormend onderzoek voor het opsporen van hypothyreoïdie.

Moeilijkheden bij het stellen van de diagnose

In bepaalde omstandigheden is het stellen van de diagnose van hypothyreoïdie moeilijk voor de arts. Kinderen met hypothyreoïdie vertonen niet altijd klassieke kenmerken, maar hebben vaak een vertraagde groei, slechte schoolprestaties en soms een gestopte puberale ontwikkeling. Bij jonge vrouwen met hypothyreoïdie zijn vaak geen duidelijke tekenen aanwezig. Hypothyreoïdie moet de arts zeker uitsluiten bij oligomenorroe (zeldzaam optredende menstruatie) / amenorroe (gestopte menstruatie), menorragie (hevig bloedverlies bij de menstruatie), onvruchtbaarheid of hyperprolactinemie (verhoogde prolactinewaarden in het bloed). Bij ouderen bemerkt de arts een groot aantal klinische kenmerken die moeilijk te onderscheiden zijn van de normale veroudering.

Differentiële diagnose

Omdat de meest voorkomende presentatie van de symptomen van hypothyreoïdie niet specifiek is, is de lijst van differentiële diagnoses lang:

• anovulatie
• chronisch megacolon
• constipatie
• de ziekte van Addison
• dysmenorroe (menstruatiekrampen)
• een craniofaryngioom (goedaardige hersentumor bij hypofyse)
• een depressie
• een harttamponade
• eosinofilie
• eosinofilie-myalgie Syndroom
• erectiestoornissen
• familiaire hypercholesterolemie (aangeboren verhoogd cholesterolgehalte in het bloed)
• fibromyalgie (chronische aandoening met pijn en vermoeidheid)
• geriatrische slaapstoornis
• het chronisch vermoeidheidssyndroom
• hypoalbuminemie (verlaagde albuminewaarden in het bloed)
• hypochondrie
• hypofyse macroadenomen
• hypopituïtarisme (gebrek aan hormonen veroorzaakt door de hypofyse)
• hypothermie (onderkoeling)
• ileus (gestopte darmbewegingen met verstopping van darmen)
• jodiumtekort (gebrek aan schildklierhormonen)
• klierkoorts
• lithium nefropathie
• mannelijke onvruchtbaarheid of vrouwelijke onvruchtbaarheid
• menopauze
• myxoedeem coma of crisis (complicatie van een te traag werkende schildklier)
• niet-toxische goiter
• obstructief slaapapneusyndroom (slaapstoornis met tijdelijk gestopte ademhaling)
• ovariële insufficiëntie
• pericardeffusie
• polygene hypercholesterolemie
• prolactinedeficiëntie
• Riedel thyroïditis
• schildklier lymfoom
• slaapproblemen
• struma (schildkliervergroting)
• subacute granulomateuze thryreoïditis
• syndroom van inadequate secretie van antidiuretisch hormoon (SIADH; veroorzaakt vochtophoping)
• thyroïditis, subacuut
• thyroxine globuline deficiëntie
• type I polyglandulaire auto-immuun syndroom type I, II en III
• zeldzame tumoren van het mediastinum
• zwaarlijvigheid

Behandeling met schildklierhormonen

De behandeling is gericht op het vervangen van het missende schildklierhormoon. Levothyroxine is de meest gebruikte geneesmiddel. De patiënt krijgt de laagst mogelijke dosis zodat de symptomen verdwijnen en de bloedhormoonspiegels weer normaliseren. Zeker bij patiënten met een hartaandoening of bij ouderen is een erg lage startdosis nodig. De meeste patiënten met een traagwerkende schildklier nemen levenslang dit geneesmiddel. De arts controleert in het begin de patiënt nog wel regelmatig via een bloedonderzoek nadat de patiënt gestart is met het medicijn. Daarna is een jaarlijkse controle van de schildklierhormonen via een bloedonderzoek en een elektrocardiografie (hartfilmpje) vereist.

Prognose schildklierziekte

In de meeste gevallen normaliseren de schildklierhormoonwaarden weer dankzij de juiste behandeling. De meeste patiënten nemen wel levenslang deze medicijnen.

Complicaties hypothyreoïdie

Myxoedeem coma, de meest ernstige vorm van hypothyreoïdie, is zeldzaam. Het treedt op wanneer de schildklierhormoonwaarden erg laag zijn. Een infectie, een ziekte, de blootstelling aan kou of bepaalde geneesmiddelen veroorzaken deze complicatie bij patiënten met onbehandelde hypothyreoïdie. Myxoedeem coma is een medische noodsituatie waarvoor een ziekenhuisopname vereist is. Sommige patiënten krijgen zuurstof (eventueel via een machine), vocht en intensive-care verpleging.

Symptomen en tekenen van myxoedeem coma zijn onder meer:

• bewusteloosheid
• coma
• een lage bloeddruk (hypotensie)
• een lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie)
• een verlaagde temperatuur
• ongepaste of ongebruikelijk stemmingen
• verminderde ademhaling
• verwardheid

Myxoedeem coma leidt onbehandeld tot de dood.

Patiënten met een onbehandelde hypothyreoïdie hebben een verhoogd risico van:

• aangeboren afwijkingen van een baby
• doofheid
• psychisch: een delirium (acute verwardheid met wijzigingen in hersenfunctie), een depressie, een
• een frozen shoulder (pijnlijke en stijve schouder)
• een infectie
• een miskraam
• een psychose (verlies van realiteit met wanen en hallucinaties)
• een verminderd libido
• geheugenverlies
• hart- en vaatziekten als gevolg van hogere niveaus van LDL-cholesterol (slechte cholesterol) zoals cardiomegalie (vergroot hart), pericardeffusie, hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart) en een harttamponnade (vloeistof in hartzakje met pijn op borst)
• menorragie of oligomenorroe bij vrouwen
• onvruchtbaarheid
• oogproblemen zoals gezwollen ogen, donkere kringen onder de ogen en madarose (verlies van wenkbrauwen en/of wimpers)
• tinnitus aurium (oorsuizen)
• zwaarlijvigheid

Lees verder

• Myxoedeem: Complicatie van te traag werkende schildklier
• Thyroïditis: Ontsteking en zwelling van schildklier
• Neonatale hypothyreoïdie: Te weinig schildklierhormonen
• Endocriene stoornissen: Aandoeningen aan endocriene klieren