Osteoporose: Verlies van botmassa met risico op botbreuken

Bij osteoporose (osteoporosis, botontkalking) is te weinig bot aanwezig al is het aanwezige bot wel normaal. Bij de botziekte gebeurt namelijk een hogere botafbraak dan een botproductie. Door het verlies van botmassa is het risico op botbreuken verhoogd bij patiënten met deze veel voorkomende botaandoening. Een gezonde levensstijl, supplementen, medicijnen en af en toe chirurgie zijn de belangrijkste behandelingsmethoden voor osteoporose. Het risico op het ontwikkelen van de ziekte valt met enkele tips ook te verminderen.

• Epidemiologie botontkalking: Vooral bij vrouwen
• Oorzaken: Minder productie en meer afbraak van botten
• Vormen osteoporose
• Risicofactoren primaire en secundaire osteoporose
• Symptomen: Botbreuken (zoals bijvoorbeeld heupfracturen)
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties door verlies van botmassa
• Preventie aandoening

Epidemiologie botontkalking: Vooral bij vrouwen

Osteoporose komt veel voor bij vrouwen na de menopauze en bij ouderen (primaire osteoporose). Ongeveer één op de vier vrouwen boven de zestig jaar krijgt te maken met een fractuur. Aziatische mensen en mensen met een blanke huidskleur zijn erg vaak getroffen door botontkalking. Vrouwen zijn tot slot het vaakst getroffen door de botaandoening.

Oorzaken: Minder productie en meer afbraak van botten

Een afbraak van oude botten door osteoclasten (botafbrekende cellen) en een productie van nieuwe botten door osteoblasten (beenweefselvormende cellen) is constant bezig in het lichaam. Bij jongere personen gebeurt de botproductie sneller dan de afbraak van botten, waardoor de botmassa toeneemt. In het begin van het tweede decennium hebben mensen daarom het hoogtepunt van de stevige botmassa. Bij het verouderen neemt de botmassa echter sneller af dan de productie van nieuwe botmassa. Bij een hoge botmassa in de jeugd hebben mensen een grote reserve wanneer ze verouderen, waardoor de kans op osteoporose verkleint.

Vormen osteoporose

Primair

Primaire osteoporose is vooral te wijten aan de veroudering, waarbij minder botmassa ontstaat. Andere oorzaken van botverlies zijn niet aanwezig. Bij vrouwen ontstaat botontkalking sneller na de menopauze. Oestrogeen neemt namelijk af na de menopauze, waardoor ook de botmassa vermindert. Bij mannen gebeurt dit vooral na zeventigjarige leeftijd.

Secundair

Bij secundaire osteoporose ontstaat minder botmassa als gevolg van een andere oorzaak. Wanneer mannen lijden aan osteoporose, resulteert dit vaak uit een andere oorzaak.

Risicofactoren primaire en secundaire osteoporose

Primair

Primaire osteoporose treft vooral vrouwen die laat beginnen met de menstruatieperiode, langdurig geen menstruatieperiode hebben of een vroege menopauze krijgen. Een familiale voorgeschiedenis van botontkalking speelt hierbij ook een rol. Mensen met een magere lichaamsbouw en een laag lichaamsgewicht in afwezigheid van artrose (reumatische aandoening van gewrichtskraakbeen met pijn, stijfheid, gewrichtsgeluiden en hardheid) of patiënten met eetstoornissen (zoals anorexia nervosa) krijgen sneller osteoporose. Andere oorzaken van primaire osteoporose zijn een lage calciuminname, een tekort aan vitamine D, een leven waarbij de patiënt weinig fysieke activiteiten uitvoert, roken en alcoholmisbruik.

Secundair

Aandoening
Bepaalde aandoeningen zijn verhogende risicofactoren:

• coeliakie (maag- en darmproblemen door het eten van gluten)
• de ziekte van Kahler (kanker van plasmacellen met botpijn)
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• een chronische leverziekte of nierziekte
• een inflammatoire darmaandoening (ontstekingsaandoening van de darm)
• kanker
• lupus
• mastocytose (huidaandoening met ophoping van mestcellen)
• osteogenesis imperfecta (fragiele botten en vaak botbreuken)
• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)

Hormonaal
Daarnaast zijn hormonale risicofactoren bekend:

• het Cushing-syndroom (te veel cortisol in lichaam)
• hyperparathyroïdie) (een te snel werkende bijschildklier)
• hyperthyreoïdie (een overactieve schildklier)
• hypogonadisme (een onvoldoende werking van de geslachtsklieren)

Immobilisatie
Langdurig stil blijven liggen door bijvoorbeeld een ziekte, verhoogt de kans op osteoporose.

Medicatie
Secundaire osteoporose krijgt een patiënt sneller wanneer de arts hem glucocorticoïden voorschrijft. Een langdurige inname (langer dan drie maanden) van bepaalde geneesmiddelen, zoals anti-epileptica, behandelingen voor een te traag werkende schildklier (hypothyreoïdie), hormonale behandelingen voor prostaatkanker of borstkanker brengt tot slot sneller botontkalking met zich mee.

Symptomen: Botbreuken (zoals bijvoorbeeld heupfracturen)

In een vroeg stadium van osteoporose heeft de patiënt meestal geen symptomen. Veelal hebben patiënten een fractuur en weten ze daarna pas dat ze lijden aan de ziekte. De patiënt heeft bij botontkalking snel last van fracturen (botbreuken), zoals een heupfractuur (gebroken heup) zonder duidelijke blessure. Dit gebeurt dan door het bukken, of hoesten of een andere milde inspanning. Meestal zijn de wervels getroffen, gekend als compressiefracturen, waardoor de patiënt rugpijn (vaak met uitstraling naar de voorkant) ervaart. Maar ook de pols, de femurhals (hals van het dijbeen) en/of de ribben zijn bij een aantal patiënten aangetast. Plotseling opkomende of geleidelijk ontstane pijn gaat gepaard met deze botbreuken. Daarnaast verkleint de patiënt (verlies van lichaamslengte) van maximaal 15 cm, en gebeurt een toename van thoracale kyfose (achterwaartse kromming van de wervelkolom) wat resulteert in een gebogen houding.

Diagnose en onderzoeken

De arts maakt een röntgenfoto van het skelet wanneer de patiënt een fractuur heeft. Hij is hiermee niet goed in staat om de botmassa te beoordelen. Daarom voert hij een pijnloze botdichtheidsmeting uit, wat nodig is voor het identificeren van het botverlies, het voorspellen van het toekomstige risico op fracturen. Hij spoort eveneens de secundaire oorzaken op van osteoporose. Wijzen de symptomen van de patiënt op een onderliggende ziekte, dan voert de arts nog een bloedonderzoek en urineonderzoek uit. Mogelijk is de botdichtheid wel laag maar nog niet dermate laag om de diagnose van botontkalking te krijgen; dan is sprake van osteopenie (verminderde botdichtheid zonder symptomen).

Behandeling

Medicatie en supplementen

Patiënten met osteoporose nemen orale (via de mond ingenomen) calciumsupplementen en vitamine D-supplementen. Daarnaast remmen sommige medicijnen de botafbraak namelijk calcitonine, bisfosfonaten en antioestrogenen. Pijnstillers en een behandeling bij fracturen zijn andere behandelingsopties voor botontkalking. De arts voert regelmatig een botdichtheidsmeting uit om te kijken of de behandeling effectief is.

Chirurgie

Chirurgie is enkel nodig wanneer de patiënt lijdt aan ernstige, invaliderende pijn door wervelfracturen die veroorzaakt zijn door osteoporose. De arts kiest dan voor een kyfoplastie of een spinale fusie. Bij een kyfoplastie plaatst hij materiaal in een bot van de ruggengraat om de hoogte van de wervels te herstellen. Een spinale fusie is een andere operatietechniek waarbij de arts de botten van de ruggengraat met elkaar verbindt, zodat ze niet tegen elkaar bewegen.

Prognose

Vaak zijn de geneesmiddelen voor de behandeling van osteoporose effectief in het voorkomen van toekomstige fracturen. Wervelkolombotten die al zijn ingestort zijn, zijn evenwel niet meer sterker te maken.

Complicaties door verlies van botmassa

Osteoporose is mogelijk invaliderend door de verzwakte botten. Heupfracturen komen regelmatig voor bij ouderen met botontkalking. Heupfracturen is zelfs geassocieerd met een verhoogd risico op overlijden binnen het eerste jaar na de verwonding. Ook een fractuur aan de wervels is een ernstige complicatie. Plotseling gehoorverlies neemt tot slot toe bij patiënten met osteoporose.

Preventie aandoening

Tijdens de jeugdjaren en volwassenheid is het belangrijk om zorg te dragen voor een optimale botmassa. Dit gebeurt door voldoende calcium (zuivel) in te nemen en voldoende blootstelling aan vitamine D (zonlicht) is eveneens essentieel. Daarnaast is sport en fysieke activiteit niet alleen goed voor het geestelijk maar ook voor het lichamelijk welzijn. Een gezonde levensstijl houdt eveneens een gezonde en gevarieerde voeding en een rookverbod in.

Lees verder

• Botdichtheidsmeting bij osteoporose (onderzoek: DXA-scan)
• Bisfosfonaten: Medicatie bij botaandoeningen
• Botbreuk: Typen & symptomen van fracturen (gebroken botten)
• Botgezondheid: Tips voor behoud van gezonde en sterke botten
• Preventie osteoporose (botontkalking, verlies van botmassa)