Schistosomiasis: infectie parasitaire wormen Schistosoma

Schistosomiasis wordt ook wel bilharzia genoemd, naar de Duitse arts Theodor Bilharz (1825-1862) - de ontdekker van deze tropenziekte. Schistosomiasis is een parasitaire infectie die wordt veroorzaakt door de parasitaire worm Schistosoma, dat zijn in het bloed levende trematoden of zuigwormen. De Schistosoma is een parasiet, dat is een organisme dat zich ten koste van een ander levend organisme, de gastheer genaamd, voedt.

• Wat is schistosomiasis (bilharzia)?
• Parasitaire infectie
• Twee ziektebeelden
• De ontwikkelingscyclus van de parasiet
• Hoe raak je besmet met Schistosomiasis?
• Waar kun je Schistosomiasis oplopen en hoeveel mensen krijgen het?
• Symptomen en verschijnselen van Schistosomiasis
• Symptomen variëren
• Eerste invasie
• Latere verschijnselen
• Chronische fase
• Complicaties
• Diagnostiek en behandeling

Wat is schistosomiasis (bilharzia)?

Parasitaire infectie

Schistosomiasis is een parasitaire infectie die wordt veroorzaakt door de parasitaire worm Schistosoma. De volgende soorten worden onderscheiden:

• Schistosoma mansoni
• S. haematobium
• S. japonicum
• S. intercalatum
• S. mekongi

Deze veroorzaken vergelijkbare, doch enigszins verschillende ziektebeelden.

Twee ziektebeelden

Er worden grofweg twee ziektebeelden onderscheiden:

• intestinale (= het darmkanaal betreffende) schistosomiasis - wordt veroorzaakt door Schistosoma mansoni, S. intercalatum, S. japonicum of S. mekongi;
• blaasschistosomiasis - wordt veroorzaakt door S. haematobium.

De ontwikkelingscyclus van de parasiet

Een schistosoma besmetting wordt opgelopen in de (sub)tropen door contact met zoet, verontreinigd water waarin zich geïnfecteerde waterslakken bevinden. Deze waterslakken zijn de tussengastheren voor de parasieten. Schistosoma is een zuigworm, die eitjes legt in zoetwater. De nog niet volgroeide larven die hieruit voortkomen, nestelen zich in de waterslak die hiermee als tussengastheer fungeert. De volgroeide larven komen daarna weer in het water terecht. De larven, cercariën genaamd, zwemmen vrij rond en dringen bij de mens door de intacte huid naar binnen die daarmee als gastheer optreedt. De minuscule wormpjes vermenigvuldigen zich en migreren vervolgens naar de longen en de lever of een ander orgaan, afhankelijk van de soort, waar het rijpt in de volwassen vorm.

De larfjes migreren via de bloedbaan naar de longen. Van daaruit gaan ze naar de lever, rijpen aldaar en als ze eenmaal volwassen zijn, gaan ze paarsgewijs (mannetje en vrouwtje) naar de kleine bloedvaatjes in de wand van de dikke darm - in dat geval wordt er gesproken van intestinale- of darmschistosomiasis - of de kleine bloedvaatjes van de blaas en urinewegen, blaasschistosomiasis genoemd. Het wormpaar veroorzaakt op zichzelf geen schade of ziekte. Het vrouwtje legt eieren en deze komen voor een groot deel met de ontlasting of met de urine mee naar buiten.

Bij ontlasting of urine dat in het oppervlaktewater terechtkomt, komen uit de eieren larfjes en deze dringen naar binnen in de waterslak. De nieuwe larfjes, kunnen de huid van de mens penetreren. Een deel van de eitjes die het vrouwtje maakt, blijft steken in de darmwand of blaaswand of op een andere plaats in het lichaam en veroorzaakt aldaar een ontsteking met bindweefselvorming (fibrose). In volwassen toestand, leven de wormen, zoals gezegd, paarsgewijs; het mannetje en het vrouwtje trekken tezamen op (zie afbeelding - klik erop voor vergroting).

Hoe raak je besmet met Schistosomiasis?

Bij elk huidcontact met zoet water in de (sub)tropen waar geïnfecteerde slakken voorkomen, kan de infectie worden opgedaan. Als een mens zwemt of pootje baadt in meren of rivieren, dan kunnen de wormpjes het menselijk lichaam binnendringen. De meeste kans om geïnfecteerd te raken met deze wormpjes, bestaat in rivieren en meren binnen een straal van ongeveer 200 meter van menselijke bewoning. In snel stromend water of ver van de bewoonde wereld, is de kans op besmetting klein. Wormpjes in Afrika doen er ongeveer tien minuten over om een weg door de huid te boren en wormpjes in Azië doen het in de helft van de tijd. Ook het drinken van ongekookt water uit een natuurlijke bron, kan voor besmetting zorgen.

Waar kun je Schistosomiasis oplopen en hoeveel mensen krijgen het?

Schistosomiasis treft jaarlijks ruim 200 miljoen mensen in vooral delen van tropisch Afrika (zie kaart - klik erop voor vergroting). Na malaria is deze tropische ziekte de meest voorkomende infectieziekte die door parasieten veroorzaakt wordt. De bij de mens naar binnengedrongen larven, kunnen als volwassen wormen jarenlang overleven in het bloedvatenstelsel rond de lever. Indien de infectie onbehandeld blijft, kunnen de eitjes van de wormen voor zeer ernstige complicaties zorgen. In Nederland komt Schistosomiasis vooral bij teruggekeerde reizigers voor.

Symptomen en verschijnselen van Schistosomiasis

Symptomen variëren

De symptomen kunnen variëren per wormsoort en zijn sterk geassocieerd met het stadium van de infectie. Een infectie kan bij een persoon geheel onopgemerkt verlopen en pas na vele maanden tot jaren tot bepaalde klachten leiden. De ernst van de klachten kan sterk verschillen van persoon tot persoon.

Eerste invasie

De eerste invasie van de huid kan in enkele gevallen jeuk en huiduitslag veroorzaken, doch zelden langer dan een paar dagen. Twee tot zes weken na infectie kunnen allerlei aspecifieke verschijnselen optreden: koorts, koude rillingen, algehele malaise, moeheid en spierpijn, nachtzweten, hoesten en kortademigheid, diarree, gewichtsverlies, urticaria (netelroos), gewrichtspijn, hepatomegalie (vergroting van de lever) en splenomegalie (miltzwelling, ofwel vergroting van de milt).

Latere verschijnselen

Enkele maanden na de eerste infectie, kunnen zich de volgende ziekteverschijnselen manifesteren: bloed en/of slijm op de ontlasting, soms dysenterie (bloederige en/of slijmerige diarree, die ontstaat door een ontsteking van de dikke darm), buikpijn, diarree. Bij blaasschistosomiasis kan hematurie optreden. Hematurie is het lozen van urine waar bloed in aanwezig is, of geheel uit bloed bestaat; de urine is hierdoor roze tot helderrood gekleurd. Voorts is een vaak voorkomende klacht: vaak plassen en pijn bij het plassen (dysurie).

Chronische fase

Hierna ontstaat de chronische fase, waarbij een ontsteking ontstaat in darmen of blaas. Pas in een laat stadium krijgt de patiënt opnieuw klachten, zoals diarree met bloed of bloed in de urine. In deze chronische fase kunnen de longen, milt, lever, darm en blaas worden aangetast. Schistosoma heamatobium geeft vooral blaasklachten, de andere vier soorten geven vooral darmproblemen. In deze fase wordt de schade veroorzaakt door een ontstekings- en immunologische reactie op de eieren die achterblijven in de weefsels.

Complicaties

De eventuele complicaties ten gevolge van Schistosomiasis die worden genoemd in diverse bronnen, omvat:

• schade aan de lever
• schade aan de darmen
• schade aan de longen
• schade aan de blaas
• blaasstenen (type van Urine-stenen)
• blaaskanker
• levercirrose

Diagnostiek en behandeling

Diagnostiek kan plaatsvinden via microscopisch onderzoek voor de opsporing van eieren en serologisch onderzoek (een bloedtest), waarmee wordt nagegaan of er bepaalde antistoffen in het lichaam voorkomen.

Deze infectie wordt meestal behandeld met het geneesmiddel Praziquantel (Biltricide®). Als de infectie ernstig is, kan praziquantel tezamen met corticosteroïden gegeven worden.

Lees verder

• Kruipworm, larva migrans cutanea: symptomen en behandeling
• Wormen bij mensen: oorzaken wormen in darmen en ontlasting
• Schistosomiasis: symptomen, behandeling, diagnose, gebieden
• Malaria: symptomen, besmettelijk, oorzaak en behandeling
• Darmklachten: opgezette buik, buikpijn en winderigheid