Kerkgewelven en beschilderingen

Kerkgewelven en beschilderingen Een gewelf is een boogvormige constructie van elementen die samen een ruimte overspannen. Gewelven zijn vooral in kerken, kelders, kasteelzalen of bruggen toegepast. Kerkgewelven zijn vanaf een bepaald moment in de middeleeuwen vaak beschilderd met Bijbelse taferelen. Helaas zijn veel beschilderingen onder kalklagen verdwenen. Het restaureren daarvan is kostbaar en kost menig uur werk voor de restaurateurs.

Bouwtechniek voor een gewelf

Om een gemetseld gewelf te kunnen construeren is een tijdelijke constructie van hout of staal nodig. Zo’n constructie wordt “formeel” genoemd en is noodzakelijk om tijdens de bouw de stenen te ondersteunen totdat deze voldoende in de cement zijn gedroogd. Als het gewelf niet uit één stuk is gebouwd, maar de onderdelen door ribben worden gescheiden, worden alleen de ribben door een formeel ondersteund. De tussenvlakken worden gebouwd met behulp van een los formeel. De drukkrachten van een gewelf zijn zo groot dat de ondersteunende pilaren flinke krachten aan moeten kunnen, willen ze niet uiteen worden gedreven door de druk en het gewelf instorten.
De Romeinen waren meesters in het construeren van dergelijke gewelven. Zij maakten koepels met een diameter van meer dan veertig meter als overkoepeling van een ruimte. De technische kennis daarvoor is in later eeuwen verloren gegaan. In plaats daarvan kwamen de bouwers bij de vroeg romaanse bouwwerken niet verder dan eenvoudige kapconstructies. Later zijn de technieken weer hervonden en opnieuw bij grote bouwwerken toegepast.

Beschilderingen ten prooi aan de vlammen

Middeleeuwse kerken waren aan de binnenzijde vrijwel altijd van een afwerklaag voorzien. Tot ongeveer 1250 werden de kerken meestal wit gepleisterd. Daarna werden veelal schilderingen aangebracht of werden architectonische elementen met kleur geaccentueerd. Veel van die gewelfschilderingen zijn verloren gegaan door er één of soms meerdere lagen kalk overheen aan te brengen of door verval. Kerkgewelven zijn niet altijd van steen maar kunnen ook uit hout zijn vervaardigd. Vooral schilderingen op houten gewelven zijn er niet meer omdat die meermaals ten prooi zijn gevallen aan grote stadsbranden.

Kleur Godshuizen in middeleeuwen

Voor de middeleeuwer verhoogde de waarde van Gods huis door veel kleur aan te brengen in de muurschilderingen en de plafondversieringen. Maar de schilderingen hadden ook een praktische bedoeling. De meestal ongeletterde gelovigen kregen door de schilderingen onderricht over het geloof. Ook werd de almacht van God in veel taferelen afgebeeld.
Voorbeelden hiervan zijn te vinden in de parochiekerk van het Brabantse Herpen. Een kerk die toegewijd is aan de H. Sebastiaan en de H. Hubertus en stamt uit de late middeleeuwen.
De onderwerpen van die beschilderingen zijn het lijden van Christus, de beeltenis van Sint Sebastianus, paus Fabianus en David. De gewelfschilderingen zijn gemaakt in opdracht van Philip van Cleve de toenmalige Heer van Ravenstein, die ook zijn wapen liet meeschilderen. Tijdens de reformatie zijn alle schilderingen bedekt met een kalklaag. Zij kwamen weer tevoorschijn na de grote verbouwing in 1907. In dat jaar werd het middenschip van de kerk verbouwd tot een neogotisch driebeukig schip. Het dak kreeg dezelfde hoogte als het oorspronkelijke koor van rond 1450. Aan de zuidzijde van de kerk werd de sacristie gebouwd en aan de noordzijde de bidkapel. Links en rechts van de toren verschenen de Mariakapel en de doopkapel. Helaas hebben aan het begin van de vorige eeuw overschilderingen van de gewelven plaatsgevonden.

Gewelfschilderingen onder twintig kalklagen

De oudste ooit in Nederland gevonden gewelfschilderingen zijn die van een kerkje in Limbricht. Het Sint Salvius kerkje behoorde bij het kasteel Limbricht en dateert van het einde van de tiende eeuw. De broer van de toenmalige heer van Limbricht, pastoor Fredericus van Lemborgh, liet bij de aanbouw van de absis rond 1275 gewelfschilderingen aanbrengen. Een Rijnlandse schilder kreeg daar de opdracht voor. In december 1977 werden die schilderingen onder ongeveer twintig kalklagen ontdekt. Een serie ]over Maria bestaande uit: de boodschap van de engel Gabriël aan Maria, de geboorte van Jezus, de aanbidding door de koningen, het bericht aan de herders, de kindermoord te Bethlehem, de vlucht naar Egypte en de kroning van Maria door Christus. En ook schilderingen over het laatste oordeel met Petrus aan de hemelpoort en aan de overzijde het hellemonster. De gewelfschilderingen zijn van 1981 tot 1984 gerestaureerd door restaurateur Evert Schoonekamp.

Restaureren kerkgewelven is een monnikenwerk

Bij restauratie van gewelfschilderingen worden de schilderingen eerst zorgvuldig schoongemaakt en gecontroleerd op loszittende verfdelen. De losse verfdelen worden vastgezet met een speciale lijm. Daarna worden alle later toegevoegde verflagen van de originele schildering verwijderd. Vervolgens worden de verdwenen delen aangevuld met de zogenaamde trattettio-techniek. Dat is een techniek waarbij door middel van kleine stipjes of streepjes de schildering weer compleet wordt gemaakt. Die techniek is op afstand met het blote oog niet zichtbaar. Toch kan daarmee ook in de toekomst het verschil tussen de originele schildering en de toevoeging worden herkend.
© 2010 - 2024 Rickandie, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Middeleeuwen: Het bouwen van kathedralenMiddeleeuwen: Het bouwen van kathedralenIn veel Europese steden bevinden zich indrukwekkende middeleeuwse kathedralen. Het bouwen van een kathedraal duurde in d…
Newgrange: Een schat aan symbolen uit de prehistorieDe ingang van Europa’s best bewaarde ‘ganggraf’ komt uit op het zuidoosten, exact in lijn met de midwinter zonsopgang. B…
Zwitserland: werelderfgoed; Klooster St.Johann in MüstairHet klooster van St. Johann in Müstair is ruim 1000 jaar oud, tenminste de eerste stichting dateert van voor die tijd. I…
Eeuwenoude fresco’s in de Elmelunde kerk op Møn (Denemarken)Eeuwenoude fresco’s in de Elmelunde kerk op Møn (Denemarken)Het eiland Møn (Moen) staat voornamelijk bekend om haar prachtige grote witte krijtrotsen die meters boven de zee uitrei…

Best bekeken Nederlandse jeugdserie aller tijden: Q&QBest bekeken Nederlandse jeugdserie aller tijden: Q&QWilbur Quant woont net een dag in zijn nieuwe woonplaats Runkum als hij Aristides Quarles van Ispen leert kennen. Dat hu…
David Levine is niet meerOp 29 december 2009 overleed de wereldberoemde karikaturist David Levine, hét gezicht van de New York Review of Books si…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Suju, Pixabay
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Gewelf
Rickandie (1.164 artikelen)
Laatste update: 09-02-2017
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Diversen
Bronnen en referenties: 2
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.