Malaria: symptomen, besmettelijk, oorzaak en behandeling

Malaria: symptomen, besmettelijk, oorzaak en behandeling De belangrijkste malaria symptomen zijn hoofdpijn, koorts en spierpijn. Malaria is een parasitaire infectieziekte, die verspreidt wordt door steekmuggen in (sub)tropische gebieden. Na een muggenbeet van een geïnfecteerde mug, komen malariaparasieten in het lichaam terecht. Malaria wordt veroorzaakt door parasieten van de soort Plasmodium. Er bestaan vier typen van deze parasiet. Malaria gaat gepaard met hoge koorts, rillingen, griepachtige symptomen en bloedarmoede. Malaria kan de dood tot gevolg hebben. Voor endemische gebieden (gebieden waar malaria veelvuldig voorkomt) wordt preventief een antimalariamiddel (malariapillen of malariatabletten) aangeraden. Malaria is niet besmettelijk van mens op mens. Malaria komt voor in landen in Afrika, ten zuiden van de Sahara, in Zuid-Amerika (vooral in het Amazonegebied) en in Zuid-Oost Azië.
Malaria / Bron: Ute Frevert / Margaret Shear, Wikimedia Commons (CC BY-2.5)Malaria / Bron: Ute Frevert / Margaret Shear, Wikimedia Commons (CC BY-2.5)

Wat is malaria?

Parasitaire infectieziekte

Malaria is een parasitaire infectieziekte van de rode bloedcellen die wordt veroorzaakt door malariaparasieten, die verspreidt worden door steekmuggen. Na een muggenbeet van een geïnfecteerde mug, komen malariaparasieten in het lichaam terecht. De ziekte gaat gepaard met hoge koorts, rillingen, griepachtige symptomen en bloedarmoede.

Importziekte in Nederland

Het woord 'malaria' is afgeleid van 'mala aira' hetgeen 'slechte lucht' betekent. Het is één der meest bedreigende en gevreesde infectieziekten in de (sub)tropen. Er worden verschillende vormen van malaria onderscheiden, waarvan de malaria tropica de gevaarlijkste is en de dood tot gevolg kan hebben. Malaria komt regelmatig voor in Nederland als importziekte. Het gaat dan om ziektegevallen die malaria na een verblijf in de (sub)tropen hebben opgelopen.

Oorzaak van malaria

Geïnfecteerde muggen

Malaria wordt veroorzaakt door een parasiet, die wordt overgedragen naar de mens door een steek van geïnfecteerde muggen. De Anopheles-muskiet is de enige mug die de parasiet van de ene op de andere mens kan overbrengen. De parasiet leeft in de maag van de mug. Eenmaal in de mens gebracht door een steek van een mug, reizen de parasieten (zogenaamde eencellige sporozoieten) naar de lever, waar ze zich innestelen in levercellen en zich vermenigvuldigen (delen). De sporozoiet deelt zich tot een grote verzameling veel kleinere merozoïeten in zogenaamde leverschizonten, die na vijf dagen rijp zijn. Deze merozoïeten zijn klaar om uit te zwermen en de leverschizont barst open, waarna de merozoïeten bij duizenden in de bloedbaan komen.

Invasie

Het is een ware invasie van merozoïeten die in de bloedbaan de rode bloedcellen - de zuurstofdragers in het bloed -infecteren en vernietigen. Daardoor veroorzaken ze de typische koortsaanvallen die een malariapatiënt ondervindt. Uiteindelijk verstoppen de besmette bloedcellen de haarvaten, die bloed naar de hersenen transporteren, waardoor de patiënt in coma raakt.

Nieuwe infectieronde

De parasieten vermenigvuldigen zich in de rode bloedcellen, die vervolgens binnen 48 tot 72 uur uit elkaar scheuren, waarna ze weer andere rode bloedcellen infiltreren. Ieder keer komen 10-20 nieuwe merozoïeten vrij, die een nieuwe infectieronde starten, met als gevolg dat iedere 2 dagen de hoeveelheid parasieten in het bloed vertienvoudigd. Hierbij gaan dus heel veel rode bloedcellen verloren, waardoor de voor malaria zo specifieke ziekteverschijnselen ontstaan.

Cyclus is rond

Een aantal parasieten in de rode bloedcellen ontwikkelen zich niet tot schizonten, maar tot zogeheten gametocyten. Op het moment dat een malariamug zich volzuigt met bloed van een met gametocyten geïnfecteerde mens, zullen deze in de muggenmaag terechtkomen en zich aldaar ontwikkelen tot mannelijke en vrouwelijke gameten. Er vindt bevruchting plaats en na een aantal weken zal de mug sporozoieten in haar speekselklieren hebben. De volgende keer dat deze mug een mens steekt, kunnen de sporozoieten voor een infectie zorgen. Hiermee is de cyclus rond.

Vier types parasieten

Malaria wordt veroorzaakt door parasieten van de soort Plasmodium. Er bestaan vier typen van deze parasiet, te weten:
  • Plasmodium falciparum;
  • Plasmodium vivax;
  • Plasmodium ovale; en
  • Plasmodium malariae.

De verschillende typen parasiet hebben elk hun eigen verspreidingsgebied en ze leveren verschillende gezondheidsrisico's op. De meest beruchte is Plasmodium falciparum, die zeer veel voorkomt in Afrika.

Vijfde type parasiet
Er zijn ook gevallen van malaria bij mensen geregistreerd die in verband zijn gebracht met Plasmodium knowlesi, een type parasiet dat voorkomt bij apen in bepaalde wouden van Zuidoost-Azië.

Is malaria besmettelijk?

Alle typen malaria kunnen door een zwangere vrouw op haar ongeboren kind worden overgebracht. Malaria is niet besmettelijk van mens op mens, uitgezonderd moeder en ongeboren kind.

Incubatietijd

De incubatietijd (de tijd tussen de steek en de eerste symptomen) van malaria is afhankelijk van het soort parasiet dat je draagt. Meestal beginnen de symptomen tussen de 10 dagen tot 6 weken na de steek.

Symptomen van malaria

Ernstige en minder ernstig

Malaria kan worden veroorzaakt door vier soorten parasieten, die elk een eigen vorm veroorzaken. De gevaarlijkste en meest dodelijke variant is malaria tropica. Als bij dit type behandeling uitblijft, kan het binnen 48 uur dodelijk zijn. Dit type wordt veroorzaakt door Plasmodium falciparum. De andere drie worden veroorzaakt door Plasmodium malariae, Plasmodium ovale en Palsmodium vivax. Deze kennen een minder ernstig ziekteverloop.

Verschijnselen

De eerste symptomen treden gewoonlijk na twaalf dagen tot zes weken na de steek op. Zonder behandeling zullen de typen Plasmodium malariae, Plasmodium ovale en Palsmodium vivax, terugkerende aanvallen van de symptomen veroorzaken, namelijk telkens wanneer rode bloedcellen worden vernietigd. Aanvallen duren meestal vier tot acht uur en keren om de twee tot drie dagen terug. Dit is afhankelijk van het type parasiet. Symptomen die kunnen optreden zijn:

Ernstige vermoeidheid is tussen de malaria-aanvallen in, het enige symptoom. De kwaadaardige malaria tropica heeft een grillig koortsverloop en lijkt op de griep. Deze vorm kan dodelijk zijn als behandeling uitblijft.

Complicaties

Mogelijke complicaties van malaria bestaan uit:
  • Hemolytische anemie, waarbij rode bloedcellen versneld worden afgebroken;
  • Herseninfectie (cerebritis);
  • Hersenvliesontsteking (encefalitis, met hoofdpijn, koorts en een stijve nek);
  • Leverfalen;
  • Nierfalen;
  • Respiratoire insufficiëntie (ademhalingsinsufficiëntie) door vocht in de longen (longoedeem).

Raken de bloedvaten in de hersenen verstopt dan ontstaat cerebrale malaria. Cerebrale malaria resulteert mogelijk in een coma, epileptische aanvallen en de dood.

Onderzoek en diagnose

Bloedonderzoek

De diagnose wordt gesteld of bevestigd op grond van het aantonen van malariaparasieten in het bloed (bloedonderzoek). Houd er rekening mee dat als een persoon binnen een jaar nadat hij een endemisch gebied heeft bezocht onverklaarbare koortsaanvallen krijgt, hij malaria kan hebben.

Differentiële diagnose

Qua symptomen kan malaria veel gelijkenis vertonen met de volgende aandoeningen:
  • Afrikaanse slaapziekte (trypanosomiasis);
  • Babesiosis, ook babesiose, tekenkoorts of piroplasmose genoemd;
  • Buiktyfus;
  • Ehrlichiose (een ziekte die door teken wordt verspreid);
  • Infectieuze endocarditis (een infectie van het endocard en meestal ook van de hartkleppen);
  • Influenza of griep;
  • Knokkelkoorts (dengue);
  • Lassakoorts (een van de Afrikaanse virale hemorragische koortsen);
  • Leptospirose of ziekte van Weil;
  • Meningitis of hersenvliesontsteking;
  • Toxischeshocksyndroom (TSS).

Voorkomen van malaria

Het op de aangegeven manier slikken van de juiste malariatabletten, in combinatie met de algemene maatregelen ter voorkoming van muggenbeten, geeft de best mogelijke bescherming tegen malaria. Maar ook als men trouw antimalariamiddelen slikt, kan men malaria oplopen doordat de parasieten resistent kunnen zijn tegen de gebruikte medicijnen.

Pillen tegen malaria

Middelen of medicijnen die men inneemt om malaria te voorkomen noemt men malaria-profylaxe en deze zijn:
  • Paludrine®
  • Nivaquine®
  • Lariam®
  • Malarone®
  • Doxycycline®

Welke van deze geneesmiddelen de reiziger krijgt voorgeschreven, hangt af van de volgende factoren:
  • het gebied dat bezocht wordt (in sommige gebieden zijn malariaparasieten resistent of ongevoelig tegen bepaalde middelen);
  • de verblijfsduur;
  • de gezondheidstoestand;
  • eventuele andere geneesmiddelen die gebruikt worden.

Afhankelijk van het middel, begint men deze te gebruiken enkele dagen tot enkele weken voordat men op reis gaat naar een malaria gebied.

Andere maatregelen

Voorts doet de reiziger die naar een endemisch gebied reist, er verstandig aan maatregelen te nemen om contact tussen mens en mug zo veel mogelijk te beperken. Anopheles-muggen steken vooral in de late avond en 's nachts. Draag lichaamsbedekkende kledij en gebruik insectenwerende middelen. Slaap onder een klamboe en bewerk deze met een insecticide.

Behandeling malaria

Adequate behandeling van malaria is belangrijk, omdat het de dood tot gevolg kan hebben. Er is een behoorlijk arsenaal aan geneesmiddelen om de parasieten te doden, nadat deze in het bloed zijn aangetoond. Er komen geregeld nieuwe middelen op de markt, aangezien de parasiet een sterk vermogen heeft tot het ontwikkelen van resistentie.

Resistentie tegen malariamiddel

Malaria is een belangrijk gezondheidsprobleem in een groot deel van de tropen en subtropen. Men schat dat er 300-500 miljoen gevallen van malaria per jaar zijn, en meer dan 1 miljoen mensen sterven jaarlijks als gevolg van de ziekte. De ziekte vormt een risico voor reizigers naar de (sub)tropen.

Resistentie tegen malariamedicijnen is een groot probleem / Bron: Stevepb, PixabayResistentie tegen malariamedicijnen is een groot probleem / Bron: Stevepb, Pixabay

Zorgelijke ontwikkeling

In sommige delen van de wereld hebben de parasieten resistentie ontwikkeld tegen sommige soorten antibiotica. Resistentie tegen malariamedicijnen is een groot probleem voor de volksgezondheid en het belemmert de bestrijding van malaria. Het NRC Handelsblad berichtte in 2009 dat in het grensgebied van Cambodja en Thailand de modernste malariamedicijnen steeds slechter werken. De malariaparasiet wordt er resistent en dat is een zorgelijke ontwikkeling. Er zijn in de geschiedenis al twee keer eerder resistente malariaparasieten ontstaan. Deze parasieten trokken de wereld over en joegen miljoenen mensen de dood in.

Resistentie tegen insecticiden

Er zijn gebieden waar malariamuggen resistentie hebben ontwikkeld tegen insecticiden. Gelukkig staat de wetenschap niet stil. Wageningse onderzoekers hebben een schimmelparasiet ontwikkeld waar muggen aan doodgaan. De schimmel maakt muggen opnieuw gevoelig voor ouderwets gif. Het betreft de muggendodende schimmels Metarhizium anisopliae en Beauveria bassiana.

Malariagebieden en landen waar je malaria kunt krijgen

De malariamug is te vinden in Afrika, ten zuiden van de Sahara, in Zuid-Amerika (voornamelijk in het Amazonegebied) en in Zuid-Oost Azië. De malariamug bevindt zich in (sub)tropische gebieden, omdat het daar warm en vochtig is. De malariamug prefereert schoon, bij voorkeur stilstaand, zoet oppervlaktewater. In een aantal gebieden varieert het risico volgens de seizoenen.

In de volgende landen kan men malaria krijgen:

Afghanistan, Angola, Azerbeidzjan, Bangladesh, Belize, Benin, Bhutan, Birma, Bolivia, Botswana, Brazilië, Brits Guyana, Burkina Faso, Burundi, Cambodja, Kameroen, Centraal Afrikaanse Republiek, Chad, China Volksrepubliek, Colombia, Comoren, Djibouti, Dominicaanse Republiek, Dubai, Egypte, El Salvador, Equador, Equatoriaal Guinee, Eritrea, Ethiopië, Filippijnen, Frans Guyana, Fujairah, Gabon, Gambia, Georgië, Ghana, Guatemala, Guinee, Guinee Bissau, Guyana, Haïti, Honduras, India, Indonesië, Irak, Iran, Ivoorkust, Jemen, Kameroen, Kenia, Kongo, Laos, Liberia, Madagaskar, Malawi, Maleisië, Mali, Mauritanië, Mauritius, Mexico, Mozambique, Myanmar, Namibië, Nepal, Nicaragua, Niger, Nigeria, Oeganda, Oman, Pakistan, Panama, Papua Nieuw Guinea, Paraguay, Peru, Ruanda, Sao Tomé & Principe, Saoudi Arabie, Senegal, Siërra Loense, Salomon eilanden, Somalië, Sri Lanka, Soedan, Suriname, Syrië, Swaziland, Tadzjikistan, Tanzania, Thailand, Togo, Tsjaad, Turkije, Vanuatu, Venezuela, Verenigde Arabische Emiraten, Vietnam, Yemen, Zaïre, Zambia, Zimbabwe en Zuid-Afrika.

Vaccinatie / Bron: Production Perig/Shutterstock.comVaccinatie / Bron: Production Perig/Shutterstock.com

Malariavaccin

In 2015 heeft het Europese geneesmiddelenbureau EMA voor de eerste keer besloten dat er een malariavaccin op de markt mag komen. Farmaceut GlaxoSmithKline is meer dan dertig jaar bezig geweest met de ontwikkeling ervan. Het EMA bepaalt of een middel verkocht mag worden voor gebruik bij mensen, nadat het medicijn alle onderzoeks- en ontwikkelingsstadia heeft doorlopen. De Wereldgezondheidsorganisatie WHO zorgt vervolgens voor de verspreiding en de financiering. Het EMA adviseert een vergunning voor het malariamiddel Mosquirix te verstrekken om het aan baby's in Afrika te kunnen geven in landen waar het risico op malaria het grootst is. In 2021 heeft de Wereldgezondheidsorganisatie Mosquirix, het eerste vaccin tegen malaria, op grote schaal uitgetest in drie Afrikaanse landen. De pilot was succesvol in de drie landen Malawi, Ghana en Kenia. Op basis van de pilot adviseerde de WHO om het middel in te zetten bij kinderen in sub-Sahara Afrika en in andere landen waar malaria veel voorkomt. De WHO benadrukt dat het gebruik van muskietennetten nodig blijft.

Prognose

Type parasiet bepaalt de prognose

De prognose van malaria hangt af van welk type parasiet je hebt opgelopen. Verschillende typen hebben een ernstiger ziekteverloop dan anderen. De beruchtste boosdoener is Plasmodium falciparum, die een ernstige en gecompliceerde vorm van malaria kan veroorzaken, die dodelijk kan zijn. De zeldzamere Plasmodium vivax kan ook een erge vorm van malaria geven. Plasmodium ovale en Plasmodium malariae veroorzaken daarentegen nooit ernstige en gecompliceerde vormen van malaria.

Opflakkeringen van de ziekte

Met de juiste behandeling geeft ongecompliceerde malaria een duidelijke verbetering binnen 48 uur na het begin van de behandeling en ben je koortsvrij na 96 uur. Zonder behandeling kunnen infecties met Plasmodium vivax en Plasmodium ovale gedurende 5 jaar relapsen of opflakkeringen veroorzaken. Dit komt doordat parasieten van het type Plasmodium vivax en Plasmodium ovale aanwezig blijven in de lever (hepatische vormen van de parasiet). Na meerdere maanden of jaren kunnen deze lastpakken weer actief worden.

Dodelijk

Infecties met Plasmodium malariae kunnen langer duren. Als de behandeling laat wordt opgestart, kan het slachtoffer pijnlijke en hevige klachten ervaren. Plasmodium falciparum infectie kan mentale verwardheid, toevallen en coma veroorzaken. De prognose van P. falciparum is het slechtste, en zonder de juiste behandeling kan het slachtoffer binnen 24 uur sterven. Jaarlijks overlijden zo'n één tot drie miljoen patiënten –vooral kinderen– aan malaria.

Lees verder

© 2010 - 2024 Tartuffel, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Malaria desastreusMalaria desastreusMalaria kan verwoestend werken terwijl het zo eenvoudig te voorkomen zou zijn. Wat is malaria eigenlijk.
Zwartwaterkoorts, blackwater feverZwartwaterkoorts, blackwater feverZwartwaterkoorts, ook wel blackwater fever genoemd, is een zeldzame ziekte geworden. Het komt voor bij malaria tropica.…
Malaria, een gemene infectieziekte: soorten en symptomenMalaria, een gemene infectieziekte: soorten en symptomenGa je naar een tropisch gebied neem dan je voorzorgen en voorkom malaria. Malaria is een infectieziekte die zelfs dodeli…
Zwartwaterkoorts: Complicatie malaria met zwarte urineZwartwaterkoorts: Complicatie malaria met zwarte urineZwartwaterkoorts (blackwater fever, malaria-hemoglobinurie) is een zeldzame maar wel gevaarlijke complicatie van een mal…

Aarsmaden: klein witte wormpjes rond aars of anusAarsmaden: klein witte wormpjes rond aars of anusWat zijn aarsmaden en wat kun je tegen aarsmaden doen? Aarsmaden zijn kleine wormpjes die parasitair de darmen kunnen in…
Multiple Sclerose: symptomen, behandeling en onderzoek MSMultiple Sclerose: symptomen, behandeling en onderzoek MSMultiple Sclerose symptomen kunnen in twee stadia worden onderverdeeld: de beginsymptomen en de symptomen die optreden t…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Rod Waddington From Kergunyah, Australia, Wikimedia Commons (CC BY-SA-2.0)
  • Discovermalaria.weebly.com. Malaria: Contraction and Prognosis. http://discovermalaria.weebly.com/contraction-and-prognosis.html (ingezien op 31-8-2017)
  • Dr. Jannes J.E. van Everdingen (hoofdredactie): Het medisch handboek; Kosmos-Z&K Uitgevers, Utrecht/Antwerpen, vijfde volledig herziene druk 2006.
  • http://www.umm.edu
  • http://www.emedicinehealth.com
  • http://www.who.int/drugresistance/malaria/en/
  • http://www.kennislink.nl/publicaties/schimmel-tegen-malaria-blijkt-resistentie-wonder
  • http://www.nrc.nl/buitenland/article2255656.ece/Resistentie_tegen_middel_tegen_malaria_in_Zuidoost-Azie
  • Medipedia. Malaria. https://nl.medipedia.be/malaria/begrijpen/artikels_parasieten-oorzaak-malaria_615 (ingezien op 31-8-2017)
  • Medscape. Malaria Differential Diagnoses. http://emedicine.medscape.com/article/221134-differential (ingezien op 31-8-2017)
  • NOS. 'Historisch moment' in strijd tegen malaria: WHO adviseert vaccinatie. https://nos.nl/artikel/2400629-historisch-moment-in-strijd-tegen-malaria-who-adviseert-vaccinatie (ingezien op 12-1-2022)
  • Robert W. Sauerwein. Eerste malariavaccin: een mijlpaal op weg naar beter. Ned Tijdschr Geneeskd. 2015;159:A9730
  • Afbeelding bron 1: Ute Frevert / Margaret Shear, Wikimedia Commons (CC BY-2.5)
  • Afbeelding bron 2: Istock.com/BartekSzewczyk
  • Afbeelding bron 3: Stevepb, Pixabay
  • Afbeelding bron 4: Production Perig/Shutterstock.com
Tartuffel (2.972 artikelen)
Laatste update: 26-10-2023
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Aandoeningen
Bronnen en referenties: 16
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.