De Nederlandse Wetgeving

In het Nederlandse juridische systeem staat de wetgeving centraal. Aandacht wordt besteed aan de wet als rechtsbron, aan de eisen die ons recht aan deugdelijke wetgeving stelt, en aan de controle die de rechter en de regering daarover uitoefenen. Sommige verdragsbepalingen werken ook als wetten.

De wet als rechtsbron

De voornaamste bron van het positieve recht is de wet. Een wet bevat vrijwel altijd algemeen vebindende voorschriften. Onder de term algemeen verbindende voorschriften worden verstaan voorschriften die in een onbepaald aantal gevallen zijn gericht tot een onbepaald aantal deelnemers aan het rechtsverkeer. Deze deelnemers kunnen zowel personen als overheidsorganen zijn. Conclusie. Algemeen verbindende voorschriften zijn regels die gelden voor iedereen indien het daarin genoemde geval zich voordoet.

De inhoud van deze verbindende voorschriften bestaat vaak uit rechten of plichten voor een bepaald geval. Zij geven bevoegdheden of leggen verplichtingen op als zich dat voordoet. Voorbeelden zijn het recht op een AOW-uitkering zodra men 65 is geworden.

Enkele wetgevers

Regering en Staten-Generaal maken tezamen maken wetten. Daarnaast is de regering zonder de Staten-Generaal bevoegd wetten te maken: de algemene maatregel van bestuur (AMvB). Verder is ook een afzonderlijke minister bevoegd om wetten te maken: De ministeriële regeling. Ook zien we dat in het kader van de decentralisatie de wetgevende organen van lagere overheden (zoals provincies en gemeenten) tot wetgeving bevoegd zijn. Hun algemeen verbindende voorschriften heten verorderingen.

Wetten in Materiële zin

Een wet in materiële zin is elk algemeen verbindend voorschrift. Daarbij is met de term materieel aangegeven dat het om een overheidsbesluit gaat dat algemeen verbindende voorschriften bevat. Van welk orgaan de wet afkomstig is, doet niet te zake. Bij het begrip wet in materiële zin letten we alleen op de inhoud van het overheidsbesluit: als de inhoud van dat besluit bestaat uit algemeen verbindende voorschriften is het een wet in materiële zin.

Wetten in Formele zin

Een wet in formele zin is elk besluit van regering en Staten-Generaal tezamen. Bij het begrip wet in formele zin letten we niet op de inhoud, maar uitsluitend op de herkomst van het besluit; alleen besluiten van regering en Staten-Generaal tezamen noemen we een wet in formele zin. Een wet in formele zin wordt door de hoogste wetgever, dat zijn de regering en Staten-Generaal gezamenlijk, vastegesteld en niet door enig ander overheidsorgaan. Opmerking verdient nog dat ook de Grondwet een wet in formele zin en tevens materiële zin is.

De grondwet

De Grondwet is de juridische basis van ons staatsbestel. Hij is de hoogste wettelijke regeling in ons land en bevat de belangrijkste bepalingen van ons staatsrecht. In de Grondwet is de juridische structuur van de Nederlandse rechtsorde vastgelegd.

De Grondwet begint ten alle tijden met de grondrechten. Vervolgens komen de belangrijkste organen van de staat en hun bevoegdheden volgens het model van de Trias Politica aan bod. Daarna volgt de decentralisatie, en het laatste hoofdstuk van de Grondwet gaat over de speciale procedure tot heziening van de Grondwet. De eerste Grondwet dateert van 1815. Nadien is de Grondwet vele malen gewijzigd. De laatste ingrijpende wijziging is van 1983. Wijziging van de Grondwet vind als volgt plaats.

Eerst wordt bij een gewone wet in formele zin vastgesteld wele wijzigingen de nieuwe Grondwet dient te ondergaan. Deze fase wordt de 'eerste lezing' genoemd. De 'tweede lezing' volgt nadat er na de verkiezingen een nieuwe Tweede Kamer is aangetreden. Dan kan het voorstel voor de nieuwe Grondwet in beide Kamers nog slechts met een twee derde meerderheid van het aantal uitgebrachte stemmen worden aangenomen.

De Raad van State

De Raad van State is in ons staatsbestel een belangrijk orgaan. Zijn positie is dan ook in hoofdstuk 4 van de Grondwet apart beschreven. De Koning is voorzitter van de Raad van State. De feitelijke leiding berust bij de vicevoorzitter. Afgezien van de Koning bestaat de Raad uit ten hoogste 28 leden. Zij worden benoemd bij koninklijk besluit. Hun bezoldiging wordt bij de wet in formele zin geregeld, zodat een onafhankelijke plaats ten opzichte van de regering is gegarandeerd. Deze positie is vergelijkbaar met die van de onafhankelijke rechter.

De Raad van State dient de regering en de Staten-Generaal van advies bij de totstandkoming van elke wet in formele zin. Als gezegd moet de Raad van State tevens worden gehoord over elk ontwerp van een Algemene Maatregels van Bestuur. Naast een adviserende taak heeft de Raad van State ook nog een taak op het terrein van rechtspraak. De Raad kent een afdeling bestuursrechtspraak, die ingevolge art. 26 Wet Raad van State is belast met de behandeling van bestuursrechtelijke geschillen.

Procedure bij de totstandkoming van een (formele) wet

• 1. De basis voor een wet in formele zin is een wetsvoorstel. Dit wordt gewoonlijk ontworpen door de regering. Art. 82 Grondwet bepaalt dat ook leden van de Tweede Kamer de bevoegdheid hebben wetsvoorstellen in te dienen. Men noemt dit het recht van initiatief. Van dit recht wordt door de Tweede Kamer de laatste jaren steeds vaker gebruik gemaakt.
• 2. Het wetsvoorstel moet nu eerst naar de Raad van State. Deze voorziet het voorstel van een openbaar advies. Dat advies is gedetailleerd en bevat vaak suggesties om bepaalde onderdelen van het wetsvoorstel te wijzigen.
• 3. Als het wetsvoorstel is voorzien van een advies van de Raad van State wordt het ingediend bij de Tweede Kamer. Dit geschiedt namens de Koningin. Elk wetsvoorstel wordt daarbij voorzien van een zogeheten koninklijke boodschap. Deze staat in de aangef van het wetsvoorstel en bevat de zogeheten 'considerans', dat is een korte omschrijving van de reden om het betreffende onderwerp bij een wet in formele zin te regelen. Vervolgens wordt het wetsvoorstel besproken bij een van de zogeheten comissies. Zo vindt er een schriftelijke uitwisseling van standpunten plaats tussen comissie en regering. Hierna brengt de commissie een verslag uit waarin de overwegingen van de commissie worden weergegeven. Dan komt het wetsvoorstel op de agenda van de Tweede Kamer te staan, waarna het mondeling wordt behandeld in een openbare, plenaire vergadering.
• 4. Nadat het wetsvoorstel door de Tweede Kamer is aangenomen, gaat het naar de Eerste Kamer, die eveneens vaste commissies kent. Aangezien de Eerste Kamer het recht van amendement mist, is er slechts keuze tussen het aanvaarden of verwerpen van het wetsvoorstel, met als gevolg dat de behandeling een meer globaal karakter heeft.
• 5. 'Een voorstel wordt wet, zodra het door de Staten-Generaal is aangenomen en door de Koning is bekrachtigd', zo bepaalt lid 1 van art. 87 Grondwet. Als het wetsvoorstel door beide Kamers is aangenomen, moet het ter bekrachtiging worden ondertekend door de Koning(in). Het wordt overigens ook ondertekend door de minister in wiens portefeuille de wet valt. Verder moet de minister van Justitie de wet tekenen, omdat hij verantwoordelijk is voor de bekendmaking van elke wet in formele zin. De wet treedt oas in werking nadat hij is bekendgemaakt.