Weertorens voor verdediging

Vanaf de oudheid en vooral in de middeleeuwen hadden torens een belangrijke functie in het afweren van de vijand en ander gespuis. Torens uit die tijd worden ook weertorens genoemd omdat ze behoorden tot alle onderdelen van stadsmuren, kastelen en forten die dienden om de vijand te weren. Er bestaan verschillende soorten weertorens zowel hoekig als rond. Sommigen deden ook dienst als woontoren. Een aantal torens was onderdeel van een vestigingsmuur.

Functies van weertorens

Uiteraard was de eerste functie van de weertorens om van daaruit de vijand te zien naderen en in tweede instantie om de verdediging uit te voeren. Veel weertorens hebben daarom een platform voor de soldaten en schietgaten vanuit lagere verdiepingen. Het platform was vaak voorzien van een muurtje tot borsthoogte (borstwering) en opstaande stukken muur (kantelen) die bescherming boden tot stahoogte. De meeste torens maakten deel uit van stadsmuren of een gebouwencomplex. In de vroege middeleeuwen werden weertorens uit hout vervaardigd en later uit steen. Soms was een toren alleenstaand en had dan de functie van een wachttoren.

Hoekig of rond

Vierkante en rechthoekige torens zijn van een makkelijkere constructie dan ronde torens. Maar het nadeel van hoekige torens is dat ze dode zichthoeken hebben en ook minder bestand zijn tegen belegering en projectielen. Een tussenvorm is een toren in een soort hoefijzervorm. Deze combineert het grotere ruimtevoordeel van een hoekige toren met het beter bestand zijn tegen belegering van een ronde toren. Een hoefijzertoren heeft tevens meer ruimte op het platform dan een ronde toren voor eventueel geschut. Overigens werden er ook torens met meer dan vier hoeken gebouwd.

Donjon naast verdediging ook woonfunctie

Sommige torens zijn niet alleen bestemd voor verdediging maar doen ook dienst als woontoren. Een donjon is zo’n woontoren. Hij bestaat meestal uit drie tot vijf woonlagen. Meestal had één van die lagen een stookplaats. De oudere donjons hadden een ingang op de eerste verdieping waarbij de benedenruimte alleen van binnenuit kon worden bereikt. Later werden de ingangen op de begane grond gemaakt. Oorspronkelijk was een donjon een zelfstandig bouwwerk maar in latere jaren werden er gebouwen aan toegevoegd of werd de donjon geïntegreerd in een ommuurde vesting. Uit die combinaties ontwikkelde zich het kasteel waarbij de donjon als schuilplaats diende.

Bergfried

Een met een donjon vergelijkbaar bouwwerk is een bergfried of berchvrede. Een bergfried was evenals de donjon vaak een onderdeel van een kasteel maar had geen woonfunctie. Hij kwam vooral voor in de middeleeuwen bij kastelen in Duitstalige landen. Een bergfried fungeerde evenals de donjon als schuilplaats en was daar bijzonder geschikt voor vanwege het vrijwel ontbreken van ramen.

Schelmentoren

Een schelmentoren is eveneens een middeleeuwse toren die onder meer gebruikt werd als gevangenis. In Heerlen bevindt zich nog een schelmentoren die in de vijftiende eeuw bekend stond als Bickelstein wat de naam van een familie zou kunnen zijn. Maar wat de relatie van die eventuele familienaam met de toren moet zijn geweest is niet bekend. Oorspronkelijk was de Heerlense schelmentoren een verdedigingstoren met woonfunctie voor de Heren van Aare. Ook had hij ooit de functie van hoofdschepenbank. Op de bovenste verdieping bevonden zich drie cachotten en een folterkamer wat op zijn functie als gevangenis duidt.

Muurtoren of waltoren

Een muurtoren of waltoren is een toren in een vestingmuur of aan een vestingwal. Vanuit die torens kon in een veilige positie het voorterrein worden verdedigd door schietgaten. Maar toen het kanon was uitgevonden waren de muurtorens en waltorens overbodig omdat ze niet bestand waren tegen kanonskogels. Sommige torens bleven hun nut houden als rondeel waar een kanon op kon worden geplaatst.

Schelptoren

Een schelptoren is een toren die werd toegepast in de muren van verdedigingswerken en de vorm van een schelp heeft. Het verschil met andere torens is dat een schelptoren aan de binnenzijde open is.

Erkertoren

Een erkertoren of arkel is een klein torentje dat bevestigd is aan een muur en naar buiten overhangt. Het kwam veel voor op de hoeken van een ommuring maar soms ook wel in het midden van de muur. Het bood slechts bescherming aan één schildwacht die vanuit het torentje vrij zicht had op de omgeving. Een erkertoren was veelal voorzien van schietgaten.

Lees verder

• Kazematten: militaire verdedigingswerken uit het verleden