Leiderschap: Theorie X en theorie Y

De manier waarop managers hun ondergeschikten zien verschilt van persoon tot persoon. Douglas McGregor deed hier onderzoek naar, en ontwikkelde theorie X en theorie Y. Dit zijn twee mensbeelden, met betrekking tot het functioneren van mensen in een organisatie. De theorieën zijn belangrijk binnen verschillende takken van het management, voornamelijk human-relations.

Mensbeeld

Douglas McGregor was een Amerikaans sociaalpsycholoog en managementprofessor, die leefde van 1906 tot 1964. Hij deed onderzoek naar de manier waarop managers hun ondergeschikten zagen. Hij kwam tot de conclusie dat er twee tegengestelde visies gangbaar waren. Deze noemde hij theorie X en theorie Y: negatief mensbeeld en positief mensbeeld. Hij schreef hierover in zijn boek ‘The human side of enterprise’(1960). McGregor koppelde typische kenmerken van medewerkers in een organisatie aan de manier waarop zij gemotiveerd worden.

De theorieën van McGregor waren belangrijk binnen de human-relationsbeweging, en wordt ook gebruikt bij een aantal takken in het management: humanresourcesmanagement, organizational behaviour en organizational development. Waar Frederick Taylor de vertegenwoordiger was van het Scientific Management (nadruk op organisatie) en Elton Mayo die van de Human Relations, probeerde McGregor beide in het revisionisme te stoppen.

Theorie X

Theorie X staat voor een negatief mensbeeld. Managers die theorie X als visie hebben, denken als volgt over hun medewerkers:

• De gemiddelde medewerker is lui en wil liever niet werken.
• Medewerkers willen geen verantwoordelijkheid dragen.
• Medewerkers moeten gedwongen worden prestaties te leveren.

Een manager met deze visie heeft een autoritaire stijl van leidinggeven. Er wordt gewerkt met belonen en straffen en betrekt medewerkers niet of nauwelijks bij de besluitvorming. Theorie X werkt vaak als selffulfilling prophecy: medewerkers gaan zich precies zo opstellen als hun manager hen ziet. Dit vaak met de gedachte: ‘Als jij denkt dat ik lui ben, wil ik me best zo gedragen’ of ‘Als jij denkt dat ik lui ben, heeft het ook geen zin om mijn best te doen’. Deze vicieuze cirkel is alleen te doorbreken door de opvattingen van de manager te veranderen.

Theorie Y

Theorie Y is het tegenovergestelde van theorie X. Managers die theorie Y als visie hebben, hebben een veel positiever mensbeeld. Hun opvattingen zijn:

• Werken is natuurlijk, net zo natuurlijk als spelen.
• Medewerkers willen verantwoordelijkheid dragen.
• Geld is niet de enige motiverende factor, aandacht werkt ook sterk motiverend.
• Medewerkers zijn van nature geneigd creatief mee te denken in het vinden van oplossingen voor problemen.

Deze opvattingen horen bij de human-relationsbeweging en het revisionisme. Managers die theorie Y aanhangen, betrekken mensen bij het werk en zijn meer begeleidend dan leidend bezig.

Tegenwoordig zal een manager niet zo snel meer theorie X aanhangen, doordat vanaf de jaren ’60 de opvattingen over arbeidsomstandigheden en het omgaan met medewerkers sterk zijn veranderd. Natuurlijk blijven sommige leiders wel een autoritaire stijl van leidinggeven hebben, en buiten de Westerse wereld zullen er nog wel managers zijn met de opvattingen van theorie X.