Ileus (darmafsluiting): symptomen, oorzaak en behandeling

Ileus of darmafsluiting symptomen bestaan uit buikpijn, misselijkheid, braken en een ernstig opgeblazen gevoel. Ileus is het stoppen van de normale darmpassage. Ileus wordt ook wel darmobstructie of darmafsluiting genoemd. Een dergelijke darmblokkade kan veroorzaakt worden doordat een deel van de darm deels of geheel afgesloten is. Dit wordt een mechanische ileus of mechanische afsluiting genoemd. Ook kan het zijn dat de spieren van de darmwand zich niet meer samentrekken. Dit heet een functionele afsluiting. Verschillende oorzaken kunnen aan een ileus ten grondslag liggen. Bij vermoeden van een darmafsluiting wordt je direct in het ziekenhuis opgenomen voor behandeling. Als de ileus is opgeheven, herstel je meestal snel. De vooruitzichten zijn in het algemeen goed.

• Wat is een ileus?
• Darmafsluiting
• Ileus en sub-ileus
• Oorzaken van een ileus
• Mechanische ileus of obstructie-ileus
• Paralytische ileus of verlammingsileus
• Symptomen van een ileus
• Algemene symptomen obstructie-ileus
• Eerste symptomen obstructie-ileus
• Symptomen paralytische ileus
• Risicofactoren
• Complicaties
• Dood weefsel
• Infectie
• Overige
• Onderzoek en diagnose
• Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
• Beeldvormend onderzoek
• Ileus of darmafsluiting behandeling
• Ziekenhuisopname
• Operatie
• Medicatie
• Dieet
• Herstel
• Prognose

Wat is een ileus?

Darmafsluiting

Via maag- en darmbewegingen of peristaltiek wordt het verterende voedsel voortgestuwd van het begin naar het einde van het maagdarmkanaal, dat wil zeggen van de maag naar de endeldarm. Wanneer de voedselpassage in de darm stilstaat of belemmerd wordt, spreekt men van 'ileus', ook wel een 'darmafsluiting' of 'darmobstructie' genoemd. Hierbij kan voedsel het lichaam niet als ontlasting verlaten, met als gevolg dat er ernstige klachten ontstaan. Zonder verdere behandeling is de aandoening levensbedreigend.

Ileus en sub-ileus

Een ileus kan zowel in de dunne darm (enteron) als in de dikke darm (colon) optreden. Een volledige darmafsluiting wordt een ileus genoemd en gedeeltelijk afsluiting wordt een sub-ileus genoemd.

Oorzaken van een ileus

Er zijn verschillende oorzaken voor een ileus aan te geven, die men grofweg in twee hoofdgroepen kan onderverdelen:

• Mechanische ileus of obstructie-ileus; en
• Paralytische ileus of verlammingsileus.

Mechanische ileus of obstructie-ileus

Mechanische ileus ontstaat ​​doordat de darm fysiek is geblokkeerd en de darminhoud niet op normale wijze door het spijsverteringskanaal kan stromen. De darm kan bijvoorbeeld afgesloten zijn door een gezwel in de darm, door littekenweefsel (verklevingen) of door een kronkel in de darm (volvulus). De darm probeert met steeds grotere kracht door middel van heftige samentrekkingen het voedsel langs de vernauwing te persen.

Oorzaken
Mogelijke oorzaken zijn:

• een darminvaginatie, waarbij een deel van de darm in het daaropvolgende deel van de darm schuift;
• een verdraaiing van de darm (darmkronkel of volvulus);
• een divertikelaandoening;
• een hernia: een abnormale uitpuiling van de darmen door een zwak deel van de buik, waarbij de uitpuilende darm bekneld kan raken in de opening;
• een ontstekingsdarmziekte van de darm, zoals de ziekte van Crohn;
• fecale impactie, ofwel een zeer ernstige graad van darmverstopping (obstipatie);
• galstenen;
• tumoren in de darmen zoals bij dikkedarmkanker;
• littekenweefsel en verklevingen in de buik, soms veroorzaakt door een chirurgische ingreep aan het buik- of bekkengebied (een zeer veelvoorkomende oorzaak van ileus);
• vreemde voorwerpen (objecten die je inslikt en de darmen blokkeren).

Paralytische ileus of verlammingsileus

Bij deze vorm beweegt de darm zelf niet meer, er is geen peristaltiek meer aanwezig. Doordat de darm stilligt, hoopt het voedsel zich op. Het ontstaat door een heftige prikkeling van de darm, bijvoorbeeld door een buikvliesontsteking, alvleesklierontsteking, een abces in de buik, een bijwerking van medicijnen of als complicatie van de narcose na een grote buikoperatie. Hierbij zet de buik op en ervaart men een matige pijn (tenzij de ontsteking erg pijn doet). De patiënt is misselijk en braakt wat. Ontlasting of windjes blijven uit. Ook aandoeningen buiten het maag-darmkanaal kunnen ileus veroorzaken, zoals nierinsufficiëntie of een abnormale elektrolytenspiegel.

Oorzaken
Mogelijke oorzaken van defecte zenuwen en spieren waardoor de darmen stil komen te liggen, zijn:

• acuut nierfalen;
• kraambedperiode;
  Paralytische ileus als bijwerking van medicatie / Bron: Jarmoluk, Pixabay
• ziekte van Parkinson;
• diabetische ketoacidose;
• acuut hartinfarct;
• beroerte;
• buik- of bekkenoperatie;
• longaandoening;
• luchtweginfectie;
• nieraandoening;
• trauma;
• verminderde bloedtoevoer naar de darmen;
• abnormale elektrolytenspiegel, bijvoorbeeld een lage kaliumspiegel of een hoge calciumspiegel;
• virale of bacteriële gastro-enteritis (buikgriep);
• ernstige vorm van een te traag werkende schildklier (hypothyreoïdie);
• het nemen van bepaalde medicatie, zoals tricyclische antidepressiva en opioïde pijnstillers;
• buikinfecties, zoals buikvliesontsteking (peritonitis) of appendicitis (blindedarmontsteking).

Symptomen van een ileus

Algemene symptomen obstructie-ileus

De klachten zijn afhankelijk van het type ileus. De symptomen bij een obstructie-ileus zijn:

• aanvalsgewijze, krampende, steeds heviger wordende buikpijn (kolieken), doordat de darm met steeds grotere kracht het voedsel lang de vernauwing probeert te persen;
• een opgezette buik;
• een pijnlijk gevoel als men op de buik drukt;
• braken, het braaksel gaat steeds meer stinken naar ontlasting naarmate de afsluiting langer duurt;
• het geheel wegblijven van winden en ontlasting;
• de heftige samentrekkende bewegingen van de darm kunnen duidelijk waarneembaar zijn aan de buitenkant;
• veel darmgeluiden (gootsteengeruis);
• een slechte adem (halitose), bijvoorbeeld een poeplucht.

Eerste symptomen obstructie-ileus

Bij een obstructie-ileus die het gevolg is van een langzaam groeiend gezwel, ontstaan de klachten vaak geleidelijk. De eerste klachten bestaan vaak uit:

• wisselende darmkramp;
• verminderde eetlust;
• veranderd ontlastingspatroon;
• opzetten van de buik.

Op het moment dat de afsluiting totaal is, ontstaat het eerder beschreven beeld.

Symptomen paralytische ileus

De klachten bij een paralytische ileus bestaan uit:

• matige buikpijn die permanent aanwezig is;
• een opgezette buik;
• misselijkheid en braken;
• het wegblijven van ontlasting en windjes;
• er zijn in het geheel geen darmbewegingen en darmgeluiden ('stille buik').

Risicofactoren

Ziekten en aandoeningen die het risico van een darmobstructie kunnen verhogen, zijn onder meer:

• Buik- of bekkenoperatie, die vaak leidt tot verklevingen wat tot een afsluiting kan leiden;
• Ziekte van Crohn, die kan leiden tot indikking van de wanden van de darm waardoor de doorgang wordt verkleind;
• Kanker in de buik, vooral als je een operatie of radiotherapie hebt gehad om een abdominale tumor te verwijderen.

Complicaties

Onbehandeld kan een ileus kan leiden tot ernstige, levensbedreigende complicaties, waaronder:

Dood weefsel

Een darmobstructie kan de bloedtoevoer naar een deel van de darm afsnijden. De darmwand kan sterven door een gebrek aan bloed. Dood weefsel kan leiden tot een scheur (perforatie) in de darmwand, wat kan leiden tot infectie.

Infectie

Peritonitis is de medische term voor buikvliesontsteking. Het is een levensbedreigende aandoening die onmiddellijke medische en vaak chirurgische behandeling behoeft.

Overige

Uitdroging (dehydratie), een verstoorde elektrolytenbalans en geelzucht zijn andere complicaties van een darmobstructie.

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

De arts zal vragen stellen over je medische voorgeschiedenis en de klachten die je hebt. Hij zal ook een lichamelijk onderzoek verrichten om de situatie te beoordelen. De arts kan een darmobstructie vermoeden als je buik opgezwollen en gevoelig is. Vervolgens beluistert hij met de stethoscoop aar de darm en beoordeelt hij de darmgeluiden.

Beeldvormend onderzoek

Naast anamnese en lichamelijk onderzoek berust de diagnose op röntgenonderzoek met contrastvloeistof. Er kan onderzoek worden gedaan met het contrastmiddel barium in combinatie met lucht, waardoor de dikke darm goed zichtbaar wordt op de röntgenbeelden. Soms is aanvullend beeldvormend onderzoek nodig, zoals een CT-scan of MRI-scan.

Ileus of darmafsluiting behandeling

Ziekenhuisopname

Bij vermoeden van een darmafsluiting, wordt de patiënt vaak onverwijld in het ziekenhuis opgenomen. Daarbij is een eerste vereiste dat er niets via de mond wordt ingenomen. De patiënt krijgt daarom een infuus voor de vochthuishouding. Ook wordt een maagsonde aangebracht, waarmee het overtollige darmvocht wordt afgezogen.

Operatie

In de meeste gevallen van mechanische ileus moet worden geopereerd, teneinde de afsluiting op te heffen. Bij een chirurgische ingreep wordt de blokkade opgeheven of hersteld en/of wordt het deel van de darm met de obstructie verwijderd. Na verwijdering van het aangetaste deel van de darm, worden de twee uiteinden aan elkaar gehecht en soms krijg je na de operatie een stoma, een kunstmatige uitgang voor ontlasting via de buikwand. Meestal betreft het een tijdelijk stoma dat wordt aangelegd om de genezing van de darm te bevorderen.

Ouderen of mensen met darmkanker zijn mogelijk geen geschikte kandidaten voor een uitgebreide operatie. In plaats daarvan kunnen ze een stent krijgen, een flexibel, metalen buisje dat endoscopisch geplaatst wordt. De stent wordt door de vernauwing in de dikke darm geplaatst en zal zich daarna ontplooien. Hierdoor kan de ontlasting weer passeren en is de darmafsluiting verholpen.

Medicatie

Bij paralytische ileus is de behandeling afhankelijk van de oorzaak. Als bepaalde medicatie de oorzaak is, wordt die gestaakt of verminderd. Darmperistaltiek kan worden gestimuleerd door medicatie.

Dieet

Bij een sub-ileus kunnen de klachten mogelijk verminderd worden door aanpassingen in je voedingspatroon. Het dieet hangt af van de precieze locatie van de ileus. Raadpleeg een diëtist of vraag je behandelend arts om (voedings)advies. Bij verklevingen in de darm kan de arts vezelrijke voeding, gemalen vezelrijke voeding of juist vezelarme en vloeibare voeding voorschrijven. Dit hangt af van de locatie van de verklevingen: in de dunne darm is vloeibare- en vezelarme voeding aangewezen en bij verklevingen die meer zijn gelokaliseerd richting de dikke darm, wordt vezelrijke voeding steeds belangrijker.

Herstel

Na de operatie wordt de darmfunctie meestal binnen 5 dagen weer normaal. Als het langer aanhoudt dan vijf dagen, dan wordt het beschouwd als een gestoorde peristaltiek (paralytische ileus). Herstel van een ileus is afhankelijk van het krijgen van de juiste behandeling voor de onderliggende oorzaak.

Prognose

Ileus is een relatief veel voorkomende aandoening die gemakkelijk te behandelen is. Het komt vooral voor bij diegenen die een recente buik- of bekkenoperatie hebben ondergaan.

Lees verder

• Pijn bij het poepen: stekende of brandende pijn stoelgang
• Verstopte darmen: oorzaken, symptomen, zelfzorg, behandeling
• Buikpijn onderbuik: links/rechts, oorzaken bij man en vrouw
• Braken (overgeven): oorzaken van braken en misselijkheid
• Darmklachten: opgezette buik, buikpijn en winderigheid