Herfstquiz of najaarsquiz bij dementie: oefen het geheugen!

Vaak wordt in de zorg voor ouderen met dementie, aan hersengymnastiek of "braintraining" gedaan. Geschikte onderwerpen waarover u als vrijwilliger, activiteitenbegeleider of welzijnsmedewerker vragen kunt stellen zijn thema’s waaraan senioren die dementeren nog herinneringen bewaren. Een onderwerp als de herfst (of de andere seizoenen) is dan bij uitstek geschikt. Het najaar hebben zij niet alleen in hun jeugd meegemaakt, maar gedurende hun hele levensloop! Zo’n herfstquiz kan hun geheugen stimuleren en trainen en prettige herinneringen naar boven halen. Bovendien haalt u zo de natuur het zorgcentrum of het verpleeghuis in. Fijn voor de ouderen met bijvoorbeeld Alzheimer, want zij komen maar zelden nog buiten, laat staan echt in de vrije natuur!

Waarom is de herfst een geschikt onderwerp voor een quiz met mensen met dementie?

De herfst is in meer dan in een opzicht een geschikt thema voor een quiz om bij ouderen door middel van een vraag- en antwoordspel herinneringen op te roepen aan het najaar.

Jeugdherinneringen aan de herfst
Bij mensen met dementie, is vaak het geheugen ernstig aangetast. Maar het best opgeslagen in hun hersenen, zijn de herinneringen uit hun schooljaren en hun jong-volwassenheid. Dus bijvoorbeeld herinneringen aan het zoeken van kastanjes, eikels en beukennootjes of mooi gekleurde bladeren die van de bomen zijn gevallen in het najaar.

Het Najaar: een quizonderwerp voor bijna alle ouderen

Een andere reden waarom het najaar een geslaagd onderwerp is om een quiz over te houden met senioren die ten gevolge van een of andere ziekte aan dementie lijden, is dat alle senioren er mee te maken hebben gehad. Behalve dan voor die bejaarden die bijvoorbeeld Alzheimer hebben en uit landen komen, waar onze vier seizoenen onbekend zijn. Toch kunt ook deze mensen bij het gesprek betrekken door te vragen hoe dat was in hun geboorteland.

Ook herinneringen aan de herfst uit andere fasen van de levensloop dan de jeugd

Een derde reden is dat het najaar hun hele leven door een rol heeft gespeeld. Hoewel de best bewaarde herinneringen die uit hun jeugd en jong-volwassenheid zijn, kunnen er toch wel enkele herinneringen uit andere levensfasen zijn, waarop u ook een beroep kunt doen.

Herfstverschijnselen van de natuur naar binnen halen

Een vierde en laatste reden om de herfst voor een quiz uit te kiezen, is dat u daarmee even weer een stukje natuurbeleving ‘in huis’ kunt halen. Ouderen met dementie gaan weinig naar buiten. Alleen zouden ze verdwalen. Veel van deze hoogbejaarden, lopen slecht of helemaal niet meer. Bovendien vinden zij, als ze bijvoorbeeld met de rolstoel mee naar buiten worden genomen, het al snel te koud. Logisch, want omdat zij zelf stil zitten, hebben ze het veel eerder koud dan degenen die de rolstoel voortduwen.

Quizvragen over de herfst voor ouderen met Alzheimer

Voorwerpen raden

Als u ‘voorwerpen’ van buiten meeneemt voor de quiz en deze aan de ouderen laat zien, kunt u hen vragen wat dat voorwerp is. Let wel op dat zij zich niet kunnen bezeren aan bijvoorbeeld de bolster van een kastanje. Het veiligst is het als u het voorwerp zelf vasthoudt en het hen laat zien. Behalve dat een, mogelijk ook nog slechtziende, oudere zich kan bezeren, kan hij een kastanje ook aanzien voor een bonbons en hem in zijn mond steken!

Bij het laten benoemen van herfstvruchten kunt u denken aan:

1. kastanje met bolster,
2. kastanje zonder bolster,
3. eikels,
4. beukennootjes,
5. dennenappels,
6. gevleugelde zaden van de esdoorn (helikoptertjes),
7. paddenstoelen (let op vanwege giftige exemplaren),
8. verkleurend blad.

Quizvragen over natuurverschijnselen in de herfst

Of u een open vraag in een quiz kunt stellen als ‘Wat gebeurt er in de natuur, als het herfst wordt?’, hangt af van het stadium waarin de ouderen met bijvoorbeeld fronto-temporale dementie, die de deelnemen aan de quiz, verkeren. Open vragen zijn over het algemeen het moeilijkst voor hen, in tegenstelling tot gesloten (ja/nee-vragen) en suggestieve vragen. Over het stellen van de verschillende soorten vragen bij dementie kunt u meer lezen in het artikel ‘Open, gesloten en suggestieve vragen voor dementerenden’.

Al eenvoudiger zijn meer gerichte of gesloten vragen over het najaar als:

1. Blijven alle vogels in Nederland als het herfst wordt?
2. Wat doet een eekhoorn in het najaar?
3. In welk seizoen zie je de meeste paddenstoelen?
4. Kun je alle paddenstoelen eten?
5. Wat is eekhoorntjesbrood?
6. Kunt u een bekende paddenstoel noemen?
7. Wat gebeurt er met de bladeren van de bomen in de herfst?
8. Stormt het in de herfst veel?
9. Wanneer worden druiven geoogst?
10. Kun je beukennootjes eten?
11. Kent u een dier dat zich in de herfst voorbereid op een winterslaap?
12. Welke insecten kruipen in het najaar het huis in om beschutting te zoeken tegen de kou?
13. Is de herfst een nat of een droog seizoen?
14. Blijft de ooievaar in Nederland als het najaar wordt?
15. Kun je kastanjes eten?
16. En als grapje: Wie zat er te wippen op een grote paddenstoel, die rood was en witte stippen had?

Hoe zo'n herfstactiviteit als een herfstquiz voor ouderen met dementie nader in te vullen?

Alleen maar een vraag-en-antwoordspel over de herfst, zal geen dagdeel vullen. Ook kan het zijn dat niet alle deelnemers aan de herfstquiz er even veel van genieten.

U kunt als quizleider de herfstquiz aan vullen met bijvoorbeeld:

1. muziek: denk aan Vivaldi, de vier seizoenen en dan met name uiteraard het herfstdeel
2. gedichtjes voorlezen over bomen, zoals in de serie ’Bloemenkinderen van de bomen’ van Cicely Mary Barker
3. of over de vogeltrek 'Drie kouwelijke mussen' van Annie M.G. Schimdt, o.a. in 'Ziezo, de 347 kinderversjes', uitgeverij Querido
4. een liedje zingen over de herfst: bijvoorbeeld 'Onder moeders' paraplu'
5. een verhaal voorlezen over de herfst, bijvoorbeeld 'Kastanjes rapen' uit 'Een hart vol verhalen, voorleesboek voor ouderen' van uitgeverij SWP, Amsterdam
6. met foto’s of tekeningen een collage maken over de herfst
7. een kleurplaat over het najaar inkleuren
8. een herfststukje op tafel zetten
9. druivensap schenken of wat druiven op tafel om op te snoepen, liefst zonder pit

NB: Over kleuren met ouderen die aan het dementeren zijn, kunt u meer lezen in de reeks dementie & handvaardigheid.

Conclusie

De herfst is een zeer geschikt onderwerp voor een quiz voor ouderen met dementie, mits u als quizleider zich goed voorbereid op de quiz. Dat wil zeggen: formuleer voldoende quizvragen, realiseer u dat er soms meer dan een antwoord mogelijk is, ga op zoek naar typerende herfstvoorwerpen, herfstafbeeldingen, herfstmuziek en herfstgedichtjes. De vragen heeft u al!
De antwoorden schudt u uit uw mouw of kunt u vinden op het internet.

NB: ook al kunnen deze ouderen niet meer alleen naar buiten en is het ook vaak lastig om een uitstapje voor hen te organiseren, naar buiten gaan en de natuur aan den lijve ervaren, blijft belangrijk. Voor een quiz over de winter klikt u hier.

Lees verder

• Voorlezen over de herfst bij dementie: verhalen, gedichten
• Winterverhalen, -gedichten, -liedjes voorlezen aan dementen
• Lenteverhalen en -gedichten voorlezen aan dementerenden
• Zomerverhalen en zomergedichten aan dementen voorlezen
• Herfstliederen zingen met ouderen met dementie