Urk – voormalig eiland in de Zuiderzee

Urk was eens een eiland in de Zuiderzee. Tegenwoordig is het een deel van de Noordoostpolder en via de weg te bereiken. Het is met het mooie oude centrum, de levendige haven, de strandjes, de vuurtoren en de musea een fantastische reisbestemming. Er zijn fijne restaurants waar je heerlijk vis kunt eten, maar je kunt ook aan een stalletje een harinkje bij de staart pakken en die naar binnen laten glijden. Urk wordt door de Urkers 'Oenze Bult' genoemd en de baby's worden er niet door de ooievaar gebracht maar komen van de 'Ommelebommelestien'.

Urk

Urk is een levendige plaats vol restaurants, boetiekjes, viswinkels en verblijfsaccommodatie. Het bulkt van de bezienswaardigheden. Waarvan de vissershuizen een van de hoogtepunten is. In Urk wonen in 2014 ongeveer 20.000 mensen, in het oude centrum maar ook in de nieuwbouwwijken. Oud en modern gaan er hand aan hand en uit het verleden is de visafslag uitgegroeid tot een van de grootste van West Europa.

Eiland in de Zuiderzee

Het eiland wordt al meer dan duizend jaren bewoond. In 966 wordt het voor het eerst in een officieel papier genoemd. Het was een oude keileembult middenin de toenmalige Zuiderzee, die hoog boven het wateroppervlak uitstak. Het eiland heeft een bebouwd en een onbebouwd deel en daar waar de huizen werden neergezet is de keileembult het hoogst. Hij steekt wel 8,5 meter boven het zomerpeil van het omringende water uit. Daarom lopen de straatjes in het oude centrum ook omhoog.

Amsterdam

De stad Amsterdam had het eiland van 1660 tot 1792 in het bezit. Het was een strategische plek langs de drukke scheepvaartroute door de Zuiderzee. Het de Amsterdamse burgemeester Witsen die er in 1617 een vuurboet liet bouwen, wat later de vuurtoren van Urk werd. Het was aan het begin van de 17e eeuw ook dat de eerste mensen zich er vestigden en naar eigen smaak en inzicht er hun huizen bouwden. Het leverde de mooie vissershuisjes langs de hellende steegjes en beschutte pleintjes op, dat waar Urk nu zo trots op is.

Dijk

Sinds 3 oktober 1939 is Urk geen eiland meer. De dijk van Urk naar Lemmer werd op die dag gesloten. Daarna werd er nog een paar jaar lang gepompt en in 1941 viel de zeebodem droog en ontstond de Noordoostpolder. Het is de geschiedenis die bezongen wordt in de Zuiderzeeballade: “Opa zeg, ik vond op zolder, een foto van een oude boot. Is dat nog van voor de polder, van de oude vissersvloot.”

Gemaal Vissering

Sinds 1942 houdt het gemaal Vissering het water op peil in de lager gelegen Noordoostpolder. Hij pompt het water uit de Urkervaart in het IJsselmeer. Het gemaal heeft drie pompen, waarvan één altijd draait en de andere twee alleen als het nodig is. Met z’n drieën hebben ze een capaciteit van 2320 m³ water per minuut. De ene pomp die altijd aan staat pompt per etmaal meer dan een miljoen m³ water weg. Het unieke van dit gemaal is dat het ook een elektriciteitscentrale is.

Bezienswaardigheden

De meeste bezienswaardigheden zijn te vinden in het oude Urk dat ooit eiland was. Museum Het Oude Raadhuis is een van de bezienswaardigheden.
In het museum is veel over de historie van Urk te zien: klederdracht, sieraden, visserij, scheepvaart, handel, nijverheid, volkskunst.

Klederdracht

De wijde zwarte broek tot op de kuiten, het rood-wit-blauw gestreepte jak en het zwarte hoofddeksel zijn karakteristiek voor de klederdracht der mannen. De vrouwen droegen lange donkere rokken met een donker bovenstuk met halflange mouwen tot op elleboog. Over hun rok droegen ze een lang gestreept schort. Veel families hebben nog klederdracht in de kast liggen. Ze dragen het niet meer dagelijks maar wel op bijzondere dagen en bij sommige feesten. Pinksterzaterdag staat op Urk bijvoorbeeld in het teken van de klederdracht. Het is dan Urkerdag.

Wakend Oog

Het oudste gebouw dat op Urk gebouwd werd was de pastorie, die lange tijd dienst deed als baken. Hij werd in 1736 gebouwd en had twee ovale ramen die vanaf zee op ogen leken. Het werd het Wakend Oog.

Ommelebommelestien

In Nederland worden doorgaans de baby’s door de ooievaar gebracht. Op Urk is dat anders. Daar haalt de vader volgens de legende de baby op bij de ommelebommelstien. Hij moet daarvoor een roeitocht maken.

Vuurtoren

De vuurtoren wijst de vissers in het donker de veilige weg naar de haven. De vuurtoren op Urk werd in 1844 gebouwd, op de plek van de vuurboet. Aan weerszijden van de vuurtoren zijn kleine strandjes te vinden. De toren is in de zomermaanden en op afspraak te beklimmen.

Vissers

In 1968 werd het Vissersmonument geplaatst, een vrouw die uitkijkt over het water en haar dochter troostend tegen haar rokken drukt. De zee geeft en de zee neemt en de vis wordt duur betaald: niet alle vissermannen kwamen levend terug van hun reis. De namen van de vissers die op zee gebleven zijn staan in een marmerenplaat gegrift.

Haven aan het IJsselmeer

Urk ligt nog steeds aan water en heeft een haven. In de Westhaven liggen de oude botters, die gebruikt werden voor de visvangst. De boten hebben het kenmerk UK waaraan af te lezen is dat ze van Urk komen. Urkers zijn van oudsher vissermannen. Na de afsluiting van de Zuiderzee, toen het water van het IJsselmeer langzaam zoeter werd, zochten de vissers hun heil op de Noordzee. Ze lieten grotere kotters bouwen en de bedrijfstak groeide. Tot eind jaren zeventig brachten de kotters de vis rechtstreeks naar Urk maar de schepen werden te groot. Ze varen nu naar Harlingen, Delfzijl of IJmuiden en vandaar gaat de vis per vrachtauto’s naar Urk, naar de visafslag. Er is een enorme visverwerkende industrie gegroeid rondom de twee visafslagen, met fileerderijen, visexporteurs en visvoerversbedrijven. Er is een Noordzeevisafslag, de grootste van Nederland, en een IJsselmeervisafslag. Op het IJsselmeer wordt vooral op paling gevist.

Dialect en Oenze Bult

Urk heeft een prachtig dialect dat door vrijwel alle Urkers onderling wordt gesproken. Urkers staan er zelfs om bekend dat ze in het buitenland hun eigen taal blijven spreken en zich daarmee verstaanbaar proberen te maken. Met het vele visserslatijn dat er in verweven is lukt dat, zeker in vissersplaatsen in het buitenland, vaak heel goed. Urk zelf wordt door de Urkers liefkozend Oenze Bult genoemd.

Urks

• Iemand die niet van Urk is: een vreemdesnuut
• Hallo: euj
• Tot ziens: ut beste
• Is er iemand?: Volluk?
• Wie ben je?: Van wie bin je ur iene?
• Kopje koffie: un bekkien
• Tante: tutte
• Oom: bupe
• Verliefd/ gek zijn op iemand: verkeafd
• Zoen: poes
• Precies: krek
• Steegje: ginkien
• Moeder: mimme
• Oma: bessien
• broekzak: diezek
• Geliefde: kalletjen

Lees verder

• Restoration Island - Eiland van kapitein Bligh en de Bounty
• Robbeneiland – het eiland waar Mandela gevangen zat
• Ibiza in de Middellandse Zee - eiland van "Harry, bedankt!"
• Nantucket Island – eiland van de walvisvaarders en Quakers
• Cyprus - eiland van Aphrodite in Middellandse Zee