Mengele, de beruchtste nazi-dokter van het Derde Rijk

Mengele, de beruchtste nazi-dokter van het Derde Rijk Duistere en boosaardige figuren traden tijdens het nazi-bewind in alle domeinen van de samenleving op de voorgrond. Zelfs geneesheren gingen zich in het Derde Rijk te buiten aan misdaden zoals dodelijke experimenten op mensen. De beruchtste nazi-arts was ongetwijfeld dokter Mengele, bijgenaamd 'de Engel des Doods'. Hij was geobsedeerd door de genetische verbetering van rassen. In Auschwitz-Birkenau deed hij gruwelijke proeven op mensen die in een moderne horrorfilm niet zouden misstaan. Slachtoffers werden in ijskoud water gedompeld, in vacuümkamers opgesloten of met opzet ziek gemaakt. Wie was Mengele en welke misdrijven beging hij?

Levensloop en studies

Levensloop

Josef Mengele werd in 1911 in Günzburg (Beieren) geboren. Zijn ouders waren rijke katholieke industriëlen. Al op de middelbare school had Mengele de ambitie om later beroemd te worden. Hij hunkerde naar roem en droomde ervan om ooit een belangrijke plaats in de samenleving te bekleden:

"Ooit zullen mensen mijn naam kennen"

In 1939 huwde hij met Irene Schönbein en kreeg met haar een zoon Rolf.

Studies en aansluiting bij de SS

In het begin van de jaren dertig begon Mengele aan zijn studies geneeskunde en medische antropologie in München, Wenen en Bonn. Tijdens zijn opleiding maakte hij voor het eerst kennis met de eugenetica. Deze tak van de wetenschap houdt zich bezig met de genetische verbetering van rassen. Hij specialiseerde zich in rassenmorfologie en promoveerde in 1935 tot doctor met een vergelijkend onderzoek van de onderkaak bij vier verschillende rassen. Nadat hij in 1937 lid werd van de NSDAP sloot hij zich een jaar later ook bij de SS aan.

Kamparts en nazi-arts in Auschwitz-Birkenau

Nadat Mengele een tijdje als arts in Polen had gewerkt werd hij zwaargewond en ongeschikt bevonden om nog langer aan het front te dienen. Daarom besloot men om Mengele vanaf eind mei 1943 als kamparts naar Auschwitz-Birkenau te sturen.

De selectie

Bij aankomst van nieuwe gevangenen maakte Mengele 'die Selektion' ('de selectie'). Hij gaf aan wie naar rechts of naar links ging. Wie hij geschikt vond om te werken bleef (voorlopig) leven, wie ongeschikt was voor werk ging rechtstreeks naar de gaskamers en was een uur later dood. Andere artsen hadden een grondige hekel aan de selectie en grepen zelfs naar de drank wanneer ze de taak moesten uitvoeren, omdat het onafgebroken beslissen over leven of dood van lange rijen gevangenen emotioneel te zwaar woog. Mengele voerde de taak echter enthousiast uit en had er geen enkele moeite mee.

Proeven op mensen in het Derde Rijk

'Blok 10', Mengele's 'kantoor' in Auschwitz / Bron: VbCrLf, Wikimedia Commons (GFDL)'Blok 10', Mengele's 'kantoor' in Auschwitz / Bron: VbCrLf, Wikimedia Commons (GFDL)

De horror van Blok 10

Zijn reputatie dankt Mengele echter vooral aan de ‘medische’ experimenten die hij in Blok 10 van Auschwitz-Birkenau op weerloze gevangenen uitvoerde. In naam van de wetenschap deed hij er proeven die alle verbeelding tarten.

Zo stelde hij personen bloot aan extreme kou om te testen tot welke temperatuur een mens in staat was om te blijven leven. Bij anderen verwijderde hij organen of zette hij ledematen af, vaak zonder enige verdoving. Testen waarbij hij mensen in vacuümkamers opsloot stonden ook op het programma.

Vooral tweelingen intrigeerden Mengele, die geobsedeerd was door genetica. Hij wou begrijpen hoe tweelingen ontstonden om zo de geboorte van tweelingen bij Duitse vrouwen te kunnen bevorderen. Op die manier zou het Arische ras sneller groeien dan de andere rassen.

Hij bracht met opzet ziektekiemen in het lichaam van tweelingen om te kijken hoe ze erop reageerden. Ook probeerde hij ooit een Siamese tweeling te maken door twee eeneiige tweelingen aan elkaar te naaien, wat op een grandioze mislukking uitdraaide. Bij andere proeven injecteerde Mengele blauwe verf of een blauwe stof in de ogen van kinderen om ze Germaanser te maken, eveneens zonder resultaat en met blindheid tot gevolg. Toen de proef mislukte stuurde Mengele de patiënten door naar de gaskamer.

Hielp Mengele de wetenschap vooruit?

In de medische wereld van het Derde Rijk telde niet het individueel belang van de patiënt maar enkel de obsessie van de verbetering van het ras. Het hoeft niet te verwonderen dat de wetenschappelijke wereld de praktijken van de ‘arts’ vandaag als volstrekt misdadig en volledig onverantwoord beschouwt.

Bovendien heeft de beruchte dokter met zijn proeven uiteindelijk ook niets bereikt. Mengele was immers in de eerste plaats een klungel die de resultaten van zijn onderzoek zo onbetrouwbaar aftoetste dat zo goed als niets van zijn werk ook maar van ver voor de hedendaagse wetenschap bruikbaar is. Men kan zich bovendien de vraag stellen of het gebruik van dergelijke onderzoeksresultaten, dan nog verkregen op basis van racistische theorieën over de superioriteit van het ene ras boven het andere, ethisch verantwoord is.

Nazi-dokter Mengele na de oorlog

De vlucht naar Argentinië

Net als vele andere kopstukken van het nazi-regime slaagde Mengele erin om aan zijn veroordeling te ontkomen. In de eerste jaren na de oorlog dook hij onder nabij Rosenheim waar hij als boerenknecht werkte. Uiteindelijk vluchtte hij naar Zuid-Amerika en nam een nieuwe identiteit aan in Buenos Aires (Argentinië). Hij werkte er in de jaren vijftig illegaal als arts in duistere abortusklinieken en werd op gegeven moment zelfs door de politie gearresteerd nadat een jonge vrouw tijdens de behandeling was overleden.

Mengele in Paraguay en Brazilië

Mengele vluchtte daarna naar Paraguay. Hier verbleef hij een hele tijd, tot hij het na de ontvoering van Adolf Eichmann door de Israëlische geheime dienst Mossad warm voelde worden. Hij dook onder in Brazilië waar hij uiteindelijk in 1979 tijdens het zwemmen om een onbekende reden stierf. Men neemt aan dat Mengele een hartaanval of beroerte kreeg.

Maar de geest van de beruchte arts bleef nog een tijdje spoken. Zo bleek in 2009 dat in het kleine Braziliaanse dorpje Candido Godoi al jaren bij één op vijf bevallingen een tweeling werd geboren. Het aantal tweelingen zou statistisch gezien veel lager moeten liggen. Bovendien hadden de meeste van deze tweelingen blond haar en blauwe ogen. Later bleek dat Mengele het dorp in het verleden regelmatig had bezocht en zwangere vrouwen met geheimzinnige medicijnen en preparaten had behandeld. Had de arts geprobeeerd om alsnog zijn droom van een Arisch ras te verwezenlijken?

Mengele in 1956 / Bron: Onbekend, Wikimedia Commons (Publiek domein)Mengele in 1956 / Bron: Onbekend, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Had Mengele spijt?

Teruggevonden dagboeken

Tijdens zijn verblijf in Paraguay en Brazilië schreef Mengele duizenden bladzijden aan dagboeknotities, commentaar en gedachten. De geschriften werden teruggevonden en toonden aan dat de Engel des Doods steeds een overtuigd nazi was gebleven. Hij keurde zijn vroegere praktijken nog steeds goed en vond zichzelf op geen enkele manier schuldig. Ook zijn opvattingen over superieure en inferieure rassen bleef de arts tot op het einde van zijn leven trouw.

Mengele is nadien in documentaires, fictie of literatuur vaak neergezet als een krankzinnige en boosaardige dokter of een sadist. Maar dat strookt niet met de realiteit. Uit zijn notities blijkt dat hij zichzelf een normale wetenschapper vond en overtuigd was dat zijn experimenten de wetenschap vooruithielpen.

Zijn echtgenote omschreef Mengele steevast als een zachtaardige, lieve man. In de episode over Mengele in de documentairereeks 'Hitler's Henchmen' getuigde Elsa Haverich, een bediende van Mengele tijdens zijn werkzaamheden in Argentinië:

"Dokter Mengele was vriendelijk en aangenaam. Hij was goedgemanierd en altijd heel correct. Het was dus makkelijk om goed met hem op te schieten. Nooit was hij agressief. Werd er een fout gemaakt op het werk maakte hij zich nooit boos, integendeel, hij was heel begripvol"

Alles wijst erop dat zonder de hunker naar roem en de bijzondere omstandigheden van de oorlog Mengele wellicht nooit als misdadiger de geschiedenis was ingegaan.

Volgens getuigen was hij evenmin een sadist die plezier had in de pijn van zijn slachtoffers. Geheel in lijn met de heersende nazistische opvattingen beschouwde hij gehandicapten, zigeuners of Joden niet als mensen maar als dieren. Proeven op hen doen was vanuit dat standpunt niet misdadiger dan het uitvoeren van experimenten op muizen of ratten.

Geen alleenstaand geval

Dit verklaart ook waarom Mengele geen alleenstaand geval was. Ook in andere concentratiekampen voerden nazi-dokters gelijkaardige proeven uit. Ze moesten zeker niet voor Mengele onderdoen. Een voorbeeld is Carl Clauberg. Deze gynaecoloog deed proeven om vrouwen die volgens het regime maar beter geen kinderen meer kregen onvruchtbaar te maken. Of de patiënt de experimenten overleefde had geen enkel belang.

De geschriften van Mengele waren een belangrijk bewijs van de gruwelijke praktijken in de concentratiekampen. Ze tonen aan hoe een arts, opgeleid om levens te redden, onder invloed van een misdadig regime kan veranderen in een crimineel, voor wie het leven van de patiënt van geen tel meer is.

Lees verder

© 2015 - 2024 Karldelauw, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Herta Oberheuser, de vrouwelijke nazi-arts en haar misdadenHerta Oberheuser, de vrouwelijke nazi-arts en haar misdadenHerta Oberheuser was een van de weinige vrouwelijke kampartsen in het Derde Rijk. De medische wereld was toen immers voo…
Aribert Heim, nazi-arts: misdaden van de beul van MauthausenAribert Heim, nazi-arts: misdaden van de beul van MauthausenAribert Heim was een van de gruwelijkste nazi-artsen in het Derde Rijk. Zijn naam doet minder een belletje rinkelen dan…
Carl Clauberg en zijn misdaden als kamparts in AuschwitzCarl Clauberg en zijn misdaden als kamparts in AuschwitzNazi-arts Carl Clauberg is wat minder bekend dan Mengele. Hij had nu eenmaal niet de ‘looks’ en het charisma van zijn be…
WO II - 17. De Endlösung van de nazi'sWO II - 17. De Endlösung van de nazi'sDe Tweede Wereldoorlog. Één van Hitlers belangrijkste voorspellingen, de vernietiging van het Joodse ras, wordt waarheid…

De Kelten: van geloof en verering tot heiligdommen en godenDe Kelten: van geloof en verering tot heiligdommen en godenDe religie van de Kelten is nog steeds slecht gekend. Met enkel archeologische overblijfselen is het moeilijk hun spirit…
Wie zijn de Kelten? Van de Hallstattcultuur tot La TèneWie zijn de Kelten? Van de Hallstattcultuur tot La TèneWie zijn de Kelten? Wanneer we ons deze vraag stellen, moeten we ons niet laten beïnvloeden door het beeld van Asterix d…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Gerald Astor: "The last Nazi - The Life and Times of Dr. Josef Mengele", p. 206. D.I. Fine, 1985, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • http://nl.wikipedia.org/wiki/Josef_Mengele
  • http://www.scientias.nl/dokter-jozef-mengele-de-engel-des-doods/
  • http://www.go2war2.nl/artikel/2436/Mengele-Josef.htm?page=11
  • http://www.nytimes.com/1992/02/11/world/mengele-an-abortionist-argentine-files-suggest.html
  • http://www.go2war2.nl/artikel/2436
  • Documentaire ‘Hitler’s Henchmen: Mengele’ van Discovery Channel
  • Afbeelding bron 1: VbCrLf, Wikimedia Commons (GFDL)
  • Afbeelding bron 2: Onbekend, Wikimedia Commons (Publiek domein)
Karldelauw (153 artikelen)
Laatste update: 25-09-2016
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Geschiedenis
Bronnen en referenties: 9
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.