Friedrich Jeckeln, massamoordenaar aan het Oostfront
Tijdens de Duitse bezetting van de Sovjet-Unie traden de beruchte ‘SS-Einsatzgruppen’ in werking. Deze militaire eenheden hielden zich bezig met het opsporen en uit de weg ruimen van ‘ongewenste elementen’. Hieronder verstond de SS niet enkel Joden maar ook zigeuners, gehandicapten, intellectuelen en politieke tegenstanders. Verschillende van deze Einsatzgruppen werden gecoördineerd door Friedrich Jeckeln, een meedogenloze en brutale gek die met het 'sardienensysteem' zelfs zijn eigen methode voor efficiënte massamoord had bedacht.
Levensloop
Friedrich Jeckeln werd in 1895 geboren in Hornberg. Al in 1929 sloot hij zich aan bij de nazi-partij en een jaar later werd hij ook lid van de SS. In 1932 kreeg hij bovendien een zitje in de Reichstag.
Op zijn drieëntwintigste huwde hij met Charlotte Hirsch, een half-Joodse met een Arische moeder en Joodse vader. Het koppel kreeg drie kinderen maar scheidde in 1926. Welke invloed de nazi-doctrine over 'zuiverheid van bloed' in deze beslissing had is niet duidelijk.
Jeckeln klom snel op binnen de verschillende niveaus van de SS en schopte het uiteindelijk in 1936 tot SS-Obergruppenführer.
De Einsatzgruppen
De Einsatzgruppen waren paramilitaire eenheden bestaande uit SD-ers en Waffen SS-ers. Deze groepen werden in het Derde Rijk opgericht vanaf 1938. Hun opdracht was om de oprukkende militaire troepen in het oosten te volgen en alle weerstand tegen Duitsland achter het front genadeloos uit te schakelen. 'Ongewensten' zoals Joden, zigeuners, partizanen, gehandicapten en intellectuelen werden opgespoord en vermoord. Einsatzgruppen bestonden niet permanent maar werden gevormd wanneer ze nodig waren.
De misdaden van Friedrich Jeckeln aan het Oostfront
Openbare executies
Hoewel de naam Jeckeln velen onbekend in de oren klinkt speelde hij een sleutelrol in de eerste fase van de Holocaust tijdens de eerste oorlogsjaren. Het nazi-beleid was er aanvankelijk op gericht om Joden in de bezette gebieden in Oost-Europa op te sporen en op te sluiten in getto’s, om ze later te vermoorden in openbare massa-executies aan de rand van de stad.
Onder het bevel van Jeckeln, die was aangesteld tot bevelhebber van het ‘Ostland’ (het bezette Estland, Letland, Litouwen) werden op die manier maar liefst naar schatting honderdduizenden mensen vermoord, wat hem tot één van de grootste massamoordenaars in het Derde Rijk maakte nog voor de doodskampen en gaskamers waren gebouwd.
Het 'sardienensysteem'
Hij was de organisator van enkele van de beruchtste moordcommando’s uit de geschiedenis van WO II. De methoden van Jeckeln bij deze massamoorden tartten alle verbeelding. Om zo efficiënt mogelijk grote aantallen mensen te kunnen doden op zo weinig mogelijk ruimte liet hij al vooraf brede greppels en diepe putten uitgraven, het zogenaamde ‘Jeckeln-systeem’. De slachtoffers werden vervolgens onder begeleiding van troepen met honderden of duizenden begeleid naar de executieplaats. Daar werden ze gedwongen om alle bezittingen en kledij te overhandigen en naakt op hun buik in de greppel te gaan liggen, vaak bovenop het lijk van het vorige slachtoffer. Vervolgens werden ze geëxecuteerd, meestal met één nekschot om munitie te sparen. Jeckeln noemde het ‘Sardinenpackung’.
De horror van Rumbula en Babi Yar
In Rumbula, een bos vlakbij Riga, werden in november en december 1941 naar schatting 25.000 ‘ongewensten’ uit de weg geruimd op amper twee dagen tijd. Jeckeln superviseerde persoonlijk de gruwel. De slachtoffers, vooral Joden die uit het getto van Riga waren gehaald, moesten te voet naar de executieplaats marcheren, zo'n twaalf kilometer buiten de stad. Hier werden ze stuk voor stuk geëxecuteerd, zonder onderscheid tussen mannen, vrouwen of kinderen. Voor zijn ‘verdiensten’ in Rumbula werd Jeckeln onderscheiden met het ‘Kriegsverdienstkreuz’.
Ook bij de moordpartij in het ravijn Babi Yar nabij de Oekraïense hoofdstad Kiev was Jeckeln betrokken. Ook hier liet hij op twee dagen tijd (29 en 30 september 1941) meer dan 33.000 Joden executeren.
Nieuwe vragen
Hoe ‘efficiënt’ Jeckeln’s sardienensysteem in de ogen van Himmler ook was, de gebeurtenissen toonden tegelijk aan dat massa-executies ondanks alles een tijdrovende en voor de soldaten psychologisch belastende taak waren. Dit zou leiden tot het zoeken naar nieuwe ‘oplossingen’ in de komende jaren, waardoor de tweede fase van de Holocaust met de bouw van vernietigingskampen en gaskamers in werking zou treden.
Het einde van Jeckeln
Op 28 april 1945 namen Sovjet-troepen Jeckeln gevangen nabij Halbe in het noorden van Duitsland. In het begin van 1946 verscheen hij fel vermagerd voor een militaire Sovjet-rechtbank in Riga (Letland). Alle eretekens en knopen waren van zijn uniform gehaald. Jeckeln toonde geen enkel berouw over zijn misdaden. Het krijgshof veroordeelde Jeckeln voor oorlogsmisdaden tot de doodstraf. Op 3 februari 1946 werd hij in Riga opgehangen.
Lees verder