Danse macabre (Saint-Saens): hoe vertelt muziek een verhaal?

Danse macabre (Saint-Saens): hoe vertelt muziek een verhaal? Klassieke muziek zegt weinig als je geen flauw idee hebt welk verhaal de componist vertelt. Muziek is meer dan alleen melodie. Net als in een moderne popsong met een tekst probeert ook de schrijver van een klassiek werk een verhaal over te brengen. ‘Danse macabre’ van Camille Saint-Saens illustreert dit op magistrale wijze. Je kent het stuk misschien wel van het ‘Spookslot’ in De Efteling. De muziek zet een oud Frans bijgeloof om in klanken en melodieën. 's Nachts komt het kerkhof tot leven, ontwaken de doden uit hun graf en voeren ze elkaar mee in een uitbundige dodendans tot de morgendauw. Als je je ogen sluit hoor je met wat verbeelding de wind huilen, de beenderen klapperen en de haan kraaien bij het krieken van de dag.

Spookslot in De Efteling

Walkthrough

Het Spookslot van De Efteling opende in mei 1978 en is daarmee één van de oudere attracties in het park. Het eerste deel van het spookhuis is een soort ‘walkthrough’ waarbij je te voet een kort traject door het slot aflegt.

Je loopt door wel heel donkere gangen en botst onderweg op tal van akelige verrassingen. Gegrom van monsters en bewegende schedels begeleiden je op je pad.

Klank- en lichtspektakel

Het tweede en belangrijkste deel van de attractie is een show van ongeveer zes minuten met bewegende poppen in een donkere zaal. De ruïnes van een oud klooster vormen het decor. Plots wordt het donker en begint een spookachtig spektakel met licht en muziek.

Een man luidt de klok en geheimzinnige monniken met kaarsen gaan op pad. Het duurt niet lang of de bloemen op het oude kerkhof van het klooster wiegen heen en weer. Grafstenen bewegen en graven gaan open. Geesten en skeletten komen tevoorschijn.

Op de tonen van de muziek, gespeeld door een zwevende viool, verandert het oude kerkhof steeds meer in een mysterieuze en akelige dodendans. De muziek is een wat ingekorte versie van het meesterwerk ‘Danse macabre’ van Camille Saint-Saens, een geniale componist uit de muziekgeschiedenis.

Camille Saint-Saens / Bron: Nadar, Wikimedia Commons (Publiek domein)Camille Saint-Saens / Bron: Nadar, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Leven van Camille Saint-Saens

Kinderjaren

De Franse componist Saint-Saens werd geboren in Parijs in 1835. Hij had geen broers of zussen. Aangezien zijn vader kort na de geboorte om onbekende reden stierf voedde zijn moeder hem alleen op met hulp van een oudtante Charlotte Masson. Ze had al vroeg door dat de kleine Camille een muzikaal wonderkind was en stimuleerde hem om zijn talent te ontplooien. Nauwelijks vier jaar oud schreef hij al zijn eerste muziekstukjes. Op zijn zevende kreeg hij zijn eerste pianolessen en kon hij al Latijn lezen.

Jeugd

Al in 1846, toen amper elf jaar oud, gaf Saint-Saens zijn eerste publiek optreden in de Salle Pleyel te Parijs. Op zijn dertiende werd hij toegelaten tot het Parijse conservatorium. Zijn eerste symfonie componeerde hij al toen hij achttien jaar was.

Carrière

Saint-Saens had een grote invloed op latere componisten en speelde een sleutelrol bij de promotie van de Franse muziek. Hij componeerde tal van werken, werkte als leraar aan verschillende instellingen en had een bijzondere band met zijn leerling Gabriël Fauré, die later samen met Debussy en Ravel zou uitgroeien tot één van de belangrijkste Franse componisten van zijn tijd.

Het bekendste werk van Saint-Saens is ‘Carnival des Animaux’ (‘Carnaval der dieren’). Hij schreef het in 1886 maar weigerde het zelf op te voeren. Hij vond het te luchtig en niet passend bij zijn imago.

Huwelijk en drama

In 1875 huwde Camille Saint-Saens op zijn veertigste met de negentienjarige Marie Truffot. Hij kreeg met haar twee zonen en aanvankelijk verliep het huwelijk goed, maar toen deelde het leven een rake klap uit. Op slechts anderhalve maand tijd verloor hij beide kinderen. De ene viel uit een raam op de derde verdieping en de andere stierf aan een kinderziekte.

Hij kwam het voorval nooit te boven en dacht zelfs aan zelfmoord. Het drama maakte van de componist een verbitterd en onaangenaam man. Bovendien verweet hij zijn echtgenote de dood van de kinderen. Het huwelijk werd al gauw niet langer houdbaar en in 1881 verliet Saint-Saens zijn vrouw.

Het enige wat hem nog interesseerde waren muziek en verre reizen. Zijn favoriete bestemmingen waren Egypte en Algerije. Hij stierf op 16 december 1921 in Algiers.

Danse Macabre

Het werk

Danse Macabre Is een symfonisch gedicht van ongeveer zeven minuten. Saint-Saens schreef het oorspronkelijk in 1872 als een werk voor piano maar herwerkte het in 1874 tot een stuk voor orkest. 'Danse Macabre' ging in première in 1875 in Parijs.

Weinig bijval

Het publiek kon de eerste opvoering niet smaken. Men vond het te ongewoon. De compositie bevatte bewust ‘vals’ klinkende passages om zo een apart effect te creëren. Saint-Saens werd bedolven onder zware kritiek, aangewakkerd door zijn onaangename persoonlijkheid ontwikkeld na alle tegenslagen in zijn privé-leven.

Henri Cazalis (1840-1909) / Bron: Ricardo de Los Rios (1846 1929), Wikimedia Commons (Publiek domein)Henri Cazalis (1840-1909) / Bron: Ricardo de Los Rios (1846 1929), Wikimedia Commons (Publiek domein)

Verhaal achter het stuk

Henri Cazalis

Het verhaal van Danse Macabre is geïnspireerd op een gedicht van de Franse dichter Henri Cazalis. Hij leefde van 1840 tot 1909. Op zijn beurt liet Cazalis zich bij het schrijven leiden door een oud Frans bijgeloof.

Legende

Volgens de legende en een oud Frans bijgeloof gebeuren er ’s nachts vreemde dingen op het kerkhof. Wanneer het middernacht wordt en de klok twaalf keer slaat tikt de dood met zijn hiel tegen de graven en speelt een dansbare melodie op zijn viool. De tombes schuiven open, de doden staan op en dansen met elkaar tot de haan kraait en de zon opkomt.

Zig et zig et zag, la mort cri cadence
Frappant une tombe avec son talon,
La mort à minuit joue un air de danse,
Zig et zig et zag, sur son violon.

Le vent d'hiver souffle, et la nuit est sombre,
Des gémissements sortent des tilleuls;
Les squelettes blancs vont à travers l'ombre
Courant et sautant sous leurs grands linceuls,

Zig et zig et zag, chacun se trémousse,
On entend claquer les os des danseurs,
Un couple lascif s'asseoit sur la mousse
Comme pour goûter d'anciennes douceurs.

Zig et zig et zag, la mort continue
De racler sans fin son aigre instrument.
Un voile est tombé! La danseuse est nue!
Son danseur la serre amoureusement.

La dame est, dit-on, marquise ou baronne.
Et le vert galant un pauvre charron -
Horreur! Et voilà qu'elle s'abandonne
Comme si le rustre était un baron!

Zig et zig et zig, quelle sarabande!
Quels cercles de morts se donnant la main!
Zig et zig et zag, on voit dans la bande
Le roi gambader auprès du vilain!

Mais psit! tout à coup on quitte la ronde,
On se pousse, on fuit, le coq a chanté
Oh! La belle nuit pour le pauvre monde!
Et vive la mort et l'égalité!

Hoe muziek het verhaal tot leven brengt

Je kan het stuk beluisteren terwijl je in de tabel volgt hoe de componist door het gebruik en samenspel van verschillende instrumenten een huiveringwekkend verhaal overbrengt.

MinuutInstrumentVerhaal
0’04’’HarpHet stuk opent met twaalf klokslagen: het is middernacht
0’ 21’’Cello’s en contrabassenDe dood begeeft zich met langzame passen naar het kerkhof
0’26’’VioolDe viool symboliseert de dood die de dans inzet met een wat vals klinkende melodie in verminderde kwint (het 'duivelsinterval')
0’33’’DwarsfluitenDe eerste doden staan op uit hun graf en zetten de dodendans langzaam in
0’47’’VioolDe dood neemt over met een melancholische melodie vol heimwee
1’14’’VioolSteeds meer doden komen uit de graven en de dans gaat crescendo
1’32’’AlleAlle doden nemen nu de nostalgische en melancholische melodie van de dood over
1’50’’XylofoonWe horen voor het eerst het klapperen van de beenderen
2’00’’Viool en alleDe dood drijft de dans verder op en moedigt aan tot nog meer dansen waarna gestorvenen zich in toenemende mate bij de dans voegen tot deze een nieuw hoogtepunt bereikt
2’44’’DwarsfluitenDe doden drijven de cadans verder op
3’04’’VioolDe dans maakt weer even plaats voor een rustiger moment. Gevoelens van melancholie en nostalgie naar het leven komen naar boven
3’34’’OrkestDe wind trekt aan en begint angstaanjagend te huilen
4’01’’XylofoonOpnieuw hoort men het klapperen van de beenderen van de skeletten
4’25’’OrkestDe dans gaat stilaan naar zijn hoogtepunt en gaat in drie keer crescendo, alleen onderbroken tussenin door het vallen van de wind
4’53’’VioolVoor de dans zijn hoogtepunt bereikt laat de dood nog even de melancholie en heimwee naar het leven weerklinken
5’05’’OrkestDe wind trekt nu akelig aan, waait en giert steeds harder. Hij jaagt de skeletten op want voor zonsopkomst moeten ze terugkeren in hun graven
5’30’’OrkestDe dodendans bereikt zijn hoogtepunt. Alle gestorvenen dansen nu uitbundig met elkaar zonder verschil tussen arm of rijk
5’42’’PaukenDonderslagen galmen over het kerkhof
5’57’’ViolenDe huilende wind op het kerkhof is nu fel en lijkt bij momenten wel te lachen
6’33’’HoboHet kraaien van de haan weerklinkt en kondigt de zonsopkomst aan
6’38’’OrkestAlle doden verdwijnen vliegensvlug terug in de graven
6’50’’VioolDe dood blijft alleen achter op het kerkhof en speelt treurend op zijn viool een afscheidsmelodie
7’18’’OrkestDe dag breekt aan en de dood is verdwenen

Lees verder

© 2016 - 2024 Karldelauw, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
recensieLa danse des esprits - Het mirakel van Saint AlbaElk jaar vindt er in Frankrijk een mirakel plaats. Op 13 december wordt de triptiek van Saint Alba in een Franse kapel e…
René Merkelbach, componistHet Sprookjesbos in de Efteling, Within Temptation en Krezip hebben op zijn minst één ding gemeen. Componist René Merkel…
De Winter EftelingDe Winter EftelingIn de Efteling waant u zich het hele jaar door in een sprookjeswereld, maar in de winter is de sfeer extra betoverend. D…
Saint Patrick's Day of Paddy's Day in Ierland en eldersSaint Patrick's Day of Paddy's Day in Ierland en eldersIerland, het land van veertig tinten groen, heeft een feestdag waarbij het groen de hoofdkleur is. Saint Patrick's Day i…

Gitaar leren spelen zonder lessen en notenschriftGitaar leren spelen zonder lessen en notenschriftGitaar spelen is een ontspannen manier om muziek te maken. Alle soorten muziek zijn op de gitaar te spelen. Oefenen, vee…
De saxofoonfamilie: welke saxofoons bestaan er?De saxofoonfamilie: welke saxofoons bestaan er?De saxofoon is een veelzijdig instrument. Je kunt er vrijwel alle soorten muziek op spelen: van jazz tot reggae en van r…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Iburiedpaul, Flickr (CC BY-2.0)
  • Pogue, D. & Speck, S., 'Klassieke muziek voor dummies', 2009
  • Kendall, A., 'Kroniek van de klassieke muziek', 2006
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Spookslot_%28Efteling%29
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Camille_Saint-Sa%C3%ABns
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Danse_macabre_%28Saint-Sa%C3%ABns%29
  • http://www.sprookjes.org/index.php?option=com_content&view=article&id=105&Itemid=140
  • Afbeelding bron 1: Nadar, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • Afbeelding bron 2: Ricardo de Los Rios (1846 1929), Wikimedia Commons (Publiek domein)
Karldelauw (153 artikelen)
Laatste update: 18-09-2016
Rubriek: Muziek en Film
Subrubriek: Instrumenten
Bronnen en referenties: 9
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.