Huidziekten: Topische toedieningswijzen voor lokale werking
Bij huidaandoeningen of huidinfecties is een patiënt in staat om op het lichaam zelf een medicijn aan te brengen, in tegenstelling tot bij een orgaan. Deze topische / lokale behandeling van de huid voorkomt tevens een aantal bijwerkingen die wel kunnen voorkomen wanneer de patiënt systemische medicijnen neemt. Topische therapie bestaat uit een actief bestanddeel, een geschikt medium of base om deze aan te leveren, en vaak een conserveermiddel of een stabilisator om de houdbaarheid van het product te handhaven. Een cosmetisch aanvaardbaar product is noodzakelijk. Daarnaast is een gebruikshandleiding vereist. Verder bevatten topische medicijnen veelal geen geuren of parfums. De meest gebruikte topische toedieningswijzen voor een lokale werking bij huidziekten omvatten crèmes, gels, lotions, pasta's en zalven.
Crèmes
Een crème is een halfvast mengsel van olie en water dat wordt samengehouden door een emulgator. Dit is een wat meer waterige zalf en is tevens vloeibaarder. Het is makkelijker om crème te verwijderen van de huid. De crème bevat conserveringsmiddelen, zoals parabenen. Ze zijn 'lichter' en wrijven makkelijker dan zalven. Ze hebben een hoge cosmetische aanvaardbaarheid en zijn bruikbaar voor een topische behandeling van het
gezicht en de handen. Een waterige crème is bijzonder bruikbaar als vervanging voor zeep.
Gels
Gels zijn halfvaste, stroperige preparaten die voornamelijk bestaan uit water en alcohol (glycerol & ethanol). Ze zijn niet vet en goed smeerbaar bij contact met de huid waardoor ze eveneens vlot af te wassen zijn. Ze zijn nuttig voor het behandelen van behaarde huid (bijvoorbeeld de hoofdhuid).
Lotions
Deze zijn gebaseerd op een vloeibare drager zoals water of alcohol (ethanol & isopropanol). Ze zijn meestal dun en vloeibaar en verdampen snel wat een koelend effect op de huid geeft. Ze zijn nuttig voor brandende of vurige huidziekten en zijn ideaal voor het gebruik op de behaarde huid (bijvoorbeeld de hoofdhuid). Het koeleffect is tevens nuttig tegen de jeuk. Lotions mogen wel geen alcohol bevatten bij huidaandoeningen want als de patiënt deze inzet, krijgt hij een erg prikkende huid. Verder bevat de lotion afhankelijk van het doel beschermende, genezende, reinigende of verzorgende stoffen.
Pasta's
Pasta's bevatten een hoog percentage (> 40%) van poeder in een zalfbasis. Deze vrij vaste stof is dik en stijf en moeilijk van de huid te verwijderen. Ze zijn nuttig wanneer de behandeling precies op het huidletsel moet plaatsvinden zonder dit te smeren op de omringende normale huid. Zo is zinkpasta inzetbaar bij de behandeling van huidziekten waarbij
eczeem (chronische huidziekte met
droge huid en
jeukende huid) optreedt.
Zalven
Dit zijn halfvaste prepraten die geen water bevatten. Zalven zijn gewoonlijk gebaseerd op oliën of vetten, zoals polyethyleenglycol (wateroplosbaar) of paraffine (vet). Deze vettige stoffen mengt de producent van de zalf met één of meerdere geneesmiddelen. Ze voelen vettig of plakkerig aan. Ze zijn de beste behandeling voor huidaandoeningen waarbij een droge,
schilferige huid ontstaat omdat deze de hoornlaag goed hydrateren (bevochtigen). Daarnaast ontstaat bij een zalf een efficiëntere werking van een actief bestanddeel (bijvoorbeeld een steroïde). Als patiënten niet houden van de vette aard van zalven, is het gebruik van een crème beter dan geen behandeling, maar crèmes zijn minder effectief en moet de patiënt vaker gebruiken. Het is dan soms een goed compromis om op het gezicht een crème toe te passen en elders op het lichaam een zalf te gebruiken.
Veiligheid van lokale steroïden bij huidziekten
Daar de patiënt met een huidziekte preparaten met een geschikte concentratie gebruikt op een plaats op het lichaam, zijn deze medicijnen zonder problemen veilig op intermitterende lange termijn in te zetten. Als de patiënt krachtige
steroïden misbruikt, leiden deze wel tot huidatrofie en ontstaan symptomen zoals
striemen (rode en witte strepen op de huid),
rimpels, een breekbare huid en verwijde bloedvaten op de huid (
teleangiëctasieën).
Problemen met de topische toepassing op de huid
Contactallergie is bij topische preparaten niet ongewoon en komt voor bij ongewoon resistente ziekten of bij een schijnbare verslechtering van een huidziekte na de toepassing van een stof. Dit komt vaker voor bij crèmes en is vaak het gevolg van allergie voor het conserveermiddel of emulgeermiddel. Ook is een allergie mogelijk door het werkzame bestanddeel zelf (bijvoorbeeld neomycine of hydrocortison).
Folliculitis
Folliculitis (
ontsteking van de haarzakjes met
pijn en jeuk aan de huid) treedt op als gevolg van een verstopping van de haarzakjes. Crèmes en zalven moet de patiënt in dezelfde richting als de haargroei aanbrengen op de huid om een verstopping te voorkomen. Folliculitis treedt vaker op bij het gebruik van zalven bij warm weer, vooral als het huidletsel is bedekt met een verbanden). Een lichtere crème is bij folliculitis een betere optie.
Systemische absorptie
Systemische absorptie presenteert zich enkel wanneer zeer grote ontstoken huidgebieden een topische behandeling krijgen en dan vooral als de huidletsels na de behandeling bedekt zijn met een afgesloten verband of polyurethaanfilms (wondfolie die de huid beschermt). Pasgeborenen zijn hiervoor bijzonder gevoelig wegens de relatieve toename van het volume van het lichaamsoppervlak.