Het ontstaan van de Shia Islam

Het onstaan van de Shi'a Islam dateert uit de vroegste tijden van de religie. De scheiding is echter vooral politiek van aard, op religieus gebied zijn de verschillen niet enorm groot. Het grootste onderscheid is het geloof van de Shi'ieten in een Imam.

Ali

Om het ontstaan van de Shi'ieten te begrijpen is het goed om terug te gaan naar het begin van de Islam en de profeet Mohammed (vzmh). Mohammed (vzmh) was meer dan een profeet, hij had de Arabische stammen georganiseerd tot een blijvende militaire en politieke macht, die binnen honderd jaar na zijn dood in 632 n.Chr. in het westen tot Spanje en Marokko was doorgedrongen en in het oosten tot aan de Indus. Mohammed stierf zonder een opvolger te benoemen. Ali, de man van Mohammeds dochter Fatima, maakte aanspraak op het kalifaat, maar Abu Bakr, een van de metgezellen van Mohammed (vzmh), won het pleit en werd de eerste kalief (khalifat rasul-Allah betekent opvolger van de profeet van God). Hij werd opgevolgd door Omar en deze door Uthman, een oude, zwakke man, maar lid van de machtige Omayyaden-familie van Mekka. Tribale spanningen in het steeds groeiende rijk leidden tot opstand en Uthman werd in 656 vermoordt.

Hassan en Hussein

Opnieuw wierp Ali zich op als opvolger, hij was niet alleen de schoonzoon van de profeet, maar ook een geleerd en oprecht man. Zijn aanhangers vonden de Omayyaden slechts op macht beluste opportunisten. Beide partijen hadden echter politieke en economische aspiraties in hun strijd om de macht. Ali werd gedwongen te vechten, maar zijn besluit om te onderhandelen bij de slag om Saffin creëerde veel vijanden en in 661 werd hij vermoord door een vroegere volgeling. Zijn zoon en opvolger Hassan gaf vrijwel onmiddelijk toe aan Mu'awiya, de goeverneur van Syrië en verwant aan Uthman, zodat hij de nieuwe kalief werd. De Shi'ieten (shi'at Ali betekent de partij van Ali) zochten steun bij Hussein, Ali's tweede zoon, de kleinzoon van Mohammed (vzmh). In 680 echter werd Hussein verslagen in de slag bij Kerbala, Irak. Voor de Shi'ieten werd Hussein een martelaar, tot op de dag van vandaag herdenken ze zijn dood, waarbij sommige zich tot bloedens toe verwonden.

Imam

De imam speelt een centrale rol binnen de Shi'a Islam. De status van de imam bij de shi'ieten is anders dan de rol van de kalief bij de sunnieten. De kalief is het politieke en spirituele hoofd van de sunnitische gemeenschap. De Shi'a imam echter is niet alleen van politieke en spirituele betekenis, hij wordt gezien als onfeilbaar en vrij van zonden en zijn unieke positie maakt het mogelijk voor hem om te intermediëren tussen mensen en God.

De breuken binnen de shi'itische tak hebben vrijwel allemaal van doen met de vraag wie als opvolger geldt van het imamaat. Sommige groepen hebben inmiddels zo'n afwijkende traditie ontwikkeld dat ze door de rest van de shi'ieten niet meer worden gezien als deel uitmakend van de Islamitische traditie.

Twaalver Shi'ieten en de "Mahdi"

De belangrijkste groep Shi'ieten zijn 'twaalver'-Shi'ieten, die geloven in twaalf imams of kaliefs, waarbij Ali Hassan en Hussein de eerste drie zijn. De 'twaalver' of Imamiyyah (o.a. in Iran en Irak) geloven dat er twaalf legitieme imams waren. Op uitzondering van Hussein, die zijn broer opvolgde, wordt het imamaat doorgegeven van vader op zoon. De twaalfde imam echter had geen zoons en stierf zonder een opvolger aan te wijzen. Volgens de shi'itische traditie is deze imam niet dood maar 'verborgen'. Op een dag zal hij terugkeren en vrede op aarde vestigen. Deze twaalfde imam wordt de 'Mahdi' genoemd.

De eerste schisma's

Het eerste schisma dat in de achtste eeuw plaatsvond werd geleid door Zeid bin Ali, zoon van de vierde imam en halfbroer van de vijfde imam. Zeid claimde dat het imamaat niet per se aan de oudste zoon toeviel, maar aan de afstammeling met de meeste capaciteiten. De volgelingen van Zeid werd bekend als 'Zeidi's', en tot op de dag van vandaag zijn er in Jemen gemeenschappen van Zeidi's te vinden.

Een tweede schisma in de achtste eeuw was het gevolg van een conflict over de opvolging van de zesde imam. Isma'il, zoon van de zesde imam al-Sadiq, stierf voor zijn vader en al-Sadiq wees een andere zoon als zijn opvolger aan. Sommige volgelingen waren het niet eens met deze keuze. Een groep geloofde niet dat Isma'il dood was en dacht dat hij 'verborgen' was, om terug te keren als de 'Mahdi'. Een andere groep geloofde wel dat hij dood was, maar wilde dat de zoon van Isma'il, Mohammed zijn opvolger zou worden.

Fatimiden

Een veel grotere invloed dan de voorgaande schisma's had de opkomst van de dynastie der Fatimiden in Egypte.In het begin van de tiende eeuw vestigden zij hun dynastie daar claimend dat zij rechtstreekse afstammelingen waren van Ali door Isma'il. Als rechtstreekse afstammelingen claimden zij het imamaat. De Fatimidische dynastie duurde van 909 tot 1171 en zij waren de rivalen van de Abbasiden in Baghdad. Van de Isma'ili's die in Irak en Arabië woonden erkenden sommige de autoriteit van de Fatimiden. Anderen echter bleven Mohammed, de zoon van Isma'il zien als de ware imam. Deze groep, bekend als de Qarmarti, overleefde slecht tot de veertiende eeuw. Het volgende schisma leidde tot de opkomst van de Druzen (zie hiervoor een ander artikel).

Aan het einde van de elfde eeuw splitsten de Isma'ili's zich op in twee groepen, de Nizayriyyah en de Musta'iliyyah, genaamd naar de twee zonen van de Fatimidische imam al-Mustansir in 1094. Deze twee vochten na de dood van hun vader om het imamaat, waarbij Musta'il won en zijn broer gevangen zette en executeerde. De volgelingen van Nizar vluchtten naar Iran en vandaar zwermden ze uit naar India, waar ze nu Khoja's worden genoemd. Afstammelingen van Musta'il bleven aan de macht in Egypte tot aan de val van het Fatimidenrijk. Tot op heden zijn er Musta'illi's te vinden in India, China, Rusland en Zuidoost Azië.

De eerder genoemde Imamiyyah groep splitste zich ook op in een aantal nieuwe sekten. Op de eerste plaats zijn er de Nusairi's, volgelingen van de elfde imam al-Hasan al-Askari en zijn leerling Ibn Nusair. De sekte schijnt echter vooral georganiseerd te zijn door ene al-Khasibi, die in Aleppo stierf in 969. Zijn kleinzoon al-Tabarani trok naar Latakkia aan de Syrische kust waar hij de religie verfijnde en met zijn volgelingen veel bekeerlingen in de streek maakte.

Babi en Baha'i

Tot in de negentiende eeuw bleef de Imamiyyah traditie redelijk stabiel. Op dat moment echter, als gevolg van de komst van een nieuw millennium, kwamen een aantal nieuwe sektes op, die de komst van de verborgen imam aankondigden. De Babi's, een van de sektes, werd geleid door Mohammed Shirazi, die eerst claimde de 'Bab' (betekent deur of poort) te zijn voor de verborgen imam en vervolgens beweerde de verborgen imam zelf te zijn. Dit leidde tot zijn arrestatie en executie in 1850. In 1863 beweerde een van de volgelingen van Shirazi, Mirza Hussein al-Nuri, dat hij de verborgen imam was, die door Shirazi was aangekondigd. Shirazi beweerde dat God vele gedaanten kon aannemen en dat hij zijn laatste (maar niet de laatste) verschijning was. Sinds die tijd heeft het Baha'i geloof zich uitgebreid tot een wereldwijde religie, die echter met de Islam weinig meer van doen heeft. Baha'is zien zichzelf niet als moslims en moslims beschouwen hen ook niet als zodanig.