Longemfyseem – een sluipende ziekte

Toenemende kortademigheid is een belangrijk symptoom van longemfyseem. In het eindstadium van deze aandoening hapt de patiënt letterlijk naar lucht, waarbij hij de schouders optrekt om de ademhaling te ondersteunen. Aanvankelijk treedt kortademigheid alleen op bij inspanning, later ook in rust. Longemfyseem is een slopende ziekte, vaak met vermagering in het kielzog. Van jongs af aan stug doorroken (kettingroken) is doorgaans de boosdoener. Deze respiratoire insufficiëntie is progressief van aard en wordt verergerd door acute luchtweginfecties, die voortdurend op de loer liggen en die preventief bestreden dienen te worden.

Inhoud

• Verwoeste longblaasjes
• COPD
• Kortademigheid
• Diagnose
• Klachten en symptomen van longemfyseem
• Oorzaken van longemfyseem
• Behandeling van longemfyseem
• Cor pulmonale (decompensatio cordis)
• Naar de huisarts...

Verwoeste longblaasjes

De luchtpijp vertakt zich in twee hoofdbronchi van de linker- en rechterlong. Na de Y-splitsing (bifurcatio) volgen steeds meer en kleinere vertakkingen, ofwel bronchioli, die overgaan in longtrechtertjes waarvan de wanden zijn verdeeld in longblaasjes (alveoli). De van epitheelcellen voorziene longblaasjes zijn omsponnen door een netwerk van haarvaten (capillairen) ten behoeve van de gaswisseling. Dankzij deze anatomische structuur is het longoppervlak voor de gaswisseling zeer groot. De totale oppervlakte van de alveoli is ongeveer 70 m². Hier vindt diffusie plaats, waarbij zuurstof wordt opgenomen in het bloed en kooldioxide wordt afgegeven aan de lucht.

COPD

Eenvoudig gezegd is longemfyseem een aandoening waarbij het longweefsel is uitgerekt, ofwel aan elasticiteit heeft ingeboet. Het is een chronisch obstructieve longziekte (chronic obstructive pulmonary disease), ofwel COPD. De term COPD betreft een verzamelnaam van longziekten met deze kenmerken. De longblaasjes en tussenschotjes ervan zijn bij longemfyseem deels te gronde gegaan, waardoor anatomisch gezien het vaatbed verkleind en de oppervlakte waar de gaswisseling plaatsvindt substantieel verminderd is.

Kortademigheid

Longemfyseem wil zeggen dat er in de alveole ruimtes een volumevergroting heeft plaatsgevonden waarbij de wanden van de longblaasjes, voorzien van elastische vezels en capillairen (haarvaatjes), grotendeels verloren zijn gegaan. Meestal is emfyseem de eindfase van een andere chronische longziekte, zoals astma bronchiale of astmatische bronchitis. In het gros van de gevallen is roken de onderliggende oorzaak.

Longweefsel
Typisch bij emfyseem is dat de uitademing nooit helemaal voltooid kan worden door het genoemde verlies van elasticiteit van het longweefsel en door een opeenhoping van taai slijm. De uitademing verloopt dan zo traag en moeizaam dat tijdens het uitademen de prikkel om in te ademen (hoge pCO²) zich weer aankondigt. Door de sterke uitrekking van het emfysemisch longweefsel staat de borstkas voortdurend zogezegd in de inademingsstand (inspiratiestand). De patiënt krijgt met andere woorden te weinig lucht en probeert de adembewegingen effectiever te maken door spiergroepen in te zetten die zelden gebruikt worden voor de ademhaling, waarbij de borstkas en de schouders worden opgetrokken en de patiënt zich soms zelfs schrap zet tegen een stoelleuning, het bed of een muur. De bemoeilijkte uitademing is piepend (slijm), rochelend, en de inademing versneld.

Factoren
Samenvattend heeft deze vorm van kortademigheid alles te maken met onder andere de volgende factoren:

• Vermindering van het diffusieoppervlak (gaswisseling).
• Verkleining van het capillaire vaatbed.
• Vermindering van de elasticiteit van het longweefsel.
• Vertraagde uitademingssnelheid.

Diagnose

Met röntgen-, longfunctie- en bloedonderzoek is de diagnose meestal snel gesteld, hoewel de klinische verschijnselen doorgaans al in een vroeg stadium niet mis te verstaan zijn. Karakteristiek is dat in het eindstadium de borstkas star en tonvormig wordt door de continue inademingsstand van de thorax en de voortdurend bemoeilijkte uitademing. De diagnose longemfyseem wordt gesteld met onder andere de volgende onderzoeken:

Röntgen- en longfunctieonderzoek
Op de röntgenfoto zijn onder meer een laagstaand diafragma (middenrif) en een horizontale stand van de ribben zichtbaar. Bij longfunctie-onderzoek blijkt het residu (lucht die achterblijft in de longen na maximale uitademing) hoog en de vitale capaciteit verminderd.

Bloedonderzoek
Doordat de gaswisseling in gebreke blijft, is er sprake van een verhoogde kooldioxidewaarde (hoge pCO²) en een laag zuurstofgehalte (lage pO²). Onder geleiding van de bloedgaswaarden wordt bij ernstig longemfyseem zuurstof toegediend. Doordat de diffusie in de longen slecht verloopt, is de hemoglobine (Hb) en het erytrocytengehalte in het bloed meestal verhoogd. Dit is een karakteristiek compensatiemechanisme bij onder andere longemfyseem.

Klachten en symptomen van longemfyseem

Er zijn tal van verschijnselen die duiden op longemfyseem of het beginstadium ervan. Een kleine greep hieruit:

Hoesten, opgeven van slijm (sputum)
De klachten gaan niet over, het hoesten is progressief. Deze symptomen vormen vaak het beginstadium van longemfyseem.

Kortademigheid
Dyspnoe of kortademigheid treedt aanvankelijk alleen op bij inspanning, later ook in rust. Het verloop van longemfyseem is in dat opzicht progressief van aard.

Cyanose
Cyanose (blauwzucht) is het gevolg van een verstoorde gaswisseling.

Opgetrokken schouders
Bij ernstig emfyseem worden ook de hulpademhalingsspieren ingezet om voldoende lucht binnen te krijgen, zoals het optrekken van de schouders, steun zoeken bij een stoelleuning, de muur, enzovoorts.

Verhoogde Hb
Verhoogde Hb en hoge erytrocytenspiegel (polycythemie) in het bloed. Het is feitelijk een compensatiemechanisme door de verstoorde gaswisseling in de longen.

Inademingsstand van de borstkas
De thorax is star en tonvormig.

Verlengde, moeizame uitademing
Door het elasticiteitsverlies van het longweefsel is voornamelijk de uitademing bemoeilijkt.

Shockverschijnselen
Shock treedt vooral op als het longemfyseem in een vergevorderd stadium is, waarbij de patiënt meestal continu zuurstof krijgt toegediend.

Algehele malaise
Longemfyseem gaat vaak gepaard met vermoeidheid, depressies, vermagering (hoog energieverbruik tegenover weinig eetlust) en een slechte nachtrust. Dikke enkels treden op als door het longemfyseem het hart gedecompenseerd raakt (decompensatio cordis).

Oorzaken van longemfyseem

Longemfyseem is doorgaans het gevolg van een andere aandoening. Vaak is dat chronische bronchitis of astma bronchiale (COPD), meestal in combinatie met bepaalde vormen van longfibrose, ofwel toenemende verbindweefseling van het longweefsel. In het merendeel van de gevallen is roken de onderliggende oorzaak van longemfyseem. Ook zijn er genetische (erfelijke) oorzaken bekend. Sommige beroepsgroepen neigen meer tot het krijgen van longemfyseem, zoals mijnwerkers (stof), bouwvakkers (asbest en verf), kappers (haarproducten) en koperblazers (trompet, hoorn; verhoogde druk in de longen) in orkesten.

Behandeling van longemfyseem

Een belangrijke peiler bij de behandeling van emfyseem is het actief bestrijden van luchtweginfecties, omdat ze de klachten verergeren. In de meeste gevallen heeft longemfyseem een progressief en fataal verloop. Het gaat dus niet meer over als het emfyseem eenmaal manifest is. De behandeling bestaat in de regel uit het voorschrijven van luchtwegverwijders, antibiotica (bij infecties), ontstekingsremmers en slijmoplossers.

Fysiotherapie
Bij ernstig emfyseem ontkomt men er niet aan om praktisch continu zuurstof toe te dienen (onder controle van de bloedgaswaarden). Veel slaap- en kalmeringsmiddelen hebben als neveneffect een ventilatoire depressie. Het is dus zaak op te passen met deze medicamenten, zeker als het zelfzorgmiddelen betreft die dus zonder recept verkrijgbaar zijn. Ook fysiotherapie is belangrijk. Emfyseempatiënten krijgen bijvoorbeeld het advies om zich 's ochtends eerst helemaal leeg te hoesten (huffen). Verder zijn goede leefgewoonten eveneens van cruciaal belang om het dagelijks leven draaglijk te houden. Stoppen met roken is daar uiteraard een van.

Cor pulmonale (decompensatio cordis)

De prognose van longemfyseem is slecht. Er treedt een toenemende verzuring (acidose) op als gevolg van respiratoire problemen. Cor pulmonale (decompensatio cordis) is een van de vele complicaties van longemfyseem. Het betreft een vergroting van de rechter harthelft als gevolg van de COPD, dat het hart sterk belast. Dit hartfalen gaat uiteindelijk gepaard met oedeem, cyanose, leverstuwing en toenemende kortademigheid naast de respiratoire insufficiëntie als gevolg van het emfyseem.

Naar de huisarts...

Bepaalde longziekten gaan gepaard met longemfyseem. 'Er op tijd bij zijn' kan soms erger voorkomen, gelet ook op het sluipende karakter van longemfyseem. De huisarts is de aangewezen persoon voor mensen met beginnende longklachten, zoals vaak hoesten zonder verkouden te zijn, opgeven van slijm (sputum) en een piepende, rochelende ademhaling. Ook snel kortademig worden tijdens inspanning is meestal een veeg teken. Belangrijk is ook dat er meteen gestopt wordt met roken, hoe moeilijk dat doorgaans ook is voor iemand die zijn hele leven stug gerookt heeft. Bij de eerste signalen van COPD is het verstandig direct de huisarts om raad te vragen en de leefgewoonten drastisch aan te passen.

Lees verder

• Kortademig bij geringe inspanning (dyspnoe d'effort)
• Longabces – verraderlijk en vaak destructief
• Een ongezonde hoest
• Sputum – wat kun je eraan aflezen?
• Roken en hartklachten – waarom rookt u nog?